Dit is het slotstuk van Momenten van Verbinding. Het project waarin Tim de Jong onderzocht wanneer mensen zich verbonden voelen. Alle momenten vind je hier op de site en op Instagram.

Als ik aan mijn vader denk, dan sta ik voor zijn huis. Er brandt één lamp, in de woonkamer. Verder is het huis donker. En leeg. Mijn vader is er wel. Waarschijnlijk maakt hij muziek, of leest hij een boek. Naast hem ken ik niemand die nog uren onafgebroken kan lezen. Dat zouden meer mensen moeten doen. Maar de verdrietige waarheid is ook dat mijn vader liever­ daar, in zijn boek is, dan buiten met anderen. Als hij bij een van zijn vrienden was, had hij zich waarschijnlijk geërgerd en terugverlangd naar zijn boek, gitaar, piano of favoriete radioprogramma.

Een typische einzelgänger zou je kunnen zeggen. Toch kon ook hij niet zonder andere mensen. Helaas kon hij ook niet mét ze.

Op het moment dat ik naar dat donkere huis kijk, is het me duidelijk: een leven zonder verbinding is niet de moeite waard. Later zou blijken dat mijn vader er ook zo over dacht.
 

Een jaar lang, 52x een gesprek over verbinding

Vijf jaar later, maart 2020. Tegenover me zit oud-collega Özkan. Ik ben aan het prutsen met een opnameapparaat, waarvan de batterijen leeg blijken. Straks ga ik hem vragen naar het laatste moment waarop hij zich sterk verbonden voelde. De vraag die daarna een jaar lang elke week aan iemand zal stellen.

Özkan vertrekt naar de technische man van zijn afdeling, om te vragen of hij misschien nieuwe batterijen heeft. Het is een klungelig begin, en ik ben blij dat ik de gesprekken ben begonnen bij iemand die ik ken.

Zijn moment van verbinding gaat over herkenning. Pas later zal blijken dat dit goed past bij de hoofdconclusie die ik zal trekken.
 

  

Özkan: ‘Ik voelde me voor het laatst verbonden toen ik me herkende in de Instagramstory van een vriendin. Zij heeft ook een dubbele culturele achtergrond, en ik zie hoe ze daarmee worstelt. Daarom voel ik me verbonden, want ik herken dat.’
 

Verbinding = veel

Verbinding blijkt nog veel meer te omvatten, ontdek ik in de maanden na het gesprek met Özkan. Heel veel meer. Verbinding is ruimte, het is wederkerigheid, gedeelde emotie, erkenning en steun, verbinding is schuring en verbinding is onmisbaar. Maar als ik alle bevindingen onder een grote, catchy paraplu moet samenbrengen, dan is verbinding zien en gezien worden.

Verbinding = zien en gezien worden

Het beste voorbeeld van die paraplu, is het moment van Eva. Op 28 september 2020 werd ze gebeld door haar goede vriendin Maaike.

Eva: ‘Ik voelde me niet goed op dat moment. Er was net een persconferentie geweest met wéér aangescherpte coronamaatregelen. Toen Maaike belde, konden we het hebben over wat die maatregelen met ons deden. Ik zag haar helemaal en zij mij. Dan voel ik heel veel verbinding. Als de ander open en eerlijk is, en ik ook volledig mag zijn wie ik ben. Zonder dat daar nog iets aan veranderd hoeft te worden voor de ander.’

 

Eva: ‘Vroeger was verbinding voor mij iets actiefs. Iets ondernemen, er voor de ander zijn of willen dat de ander er voor mij is. Nu kan ik me juist ook heel verbonden voelen als ik in m’n eentje ben. Doordat ik veel meer m’n eigen behoefte voel en volg. Als je vooral bezig bent aanvoelen waar de ander behoefte aan heeft, dan verlies je de verbinding met jezelf en daardoor uiteindelijk ook met anderen.’
 

Een levendigheid, die je niet vaak tegenkomt (verbinding = steun)

Als ik nu terugdenk aan alle 52 gesprekken, dan denk ik meteen aan Saskia.

Ze was ongeneeslijk ziek, haar ex-man had haar verlaten ‘voor een veel jonger en gezonder iemand’, en toch straalde ze een levendigheid uit, die je niet vaak tegenkomt.

Haar moment van verbinding ging over steun.

Saskia: ‘Mijn overbuurvrouw is de afgelopen twee jaar mijn steun en toeverlaat geweest. En precies zij heeft nu zelf een baggerslechte diagnose gekregen. Gister was ik bij haar. Ik voel me zo verbonden met haar dat ik vurig had gehoopt dat ze dit níet met me zou delen.’

 

Bij Saskia thuis in Buurmalsen

In ons gesprek komt Saskia's hele leven voorbij. Al voor haar diagnose gooit ze het roer om: ze stopt met het werk waar ze niet blij van wordt en begint op haar dertigste aan de huisartsenopleiding. Ze weet waar het leven wel om draait en waar het niet om draait. En maakt invoelbaar waarom je niet alleen naar je hart moet luisteren, maar het ook moet volgen.
 

Saskia: ‘In m’n leven ben ik vaak een steunpilaar geweest voor anderen. Mijn buurvrouw was juist iemand waar ik zelf op kon leunen. Dat precies zij nu in eenzelfde schuitje zit, vind ik vreselijk, maar geeft ook een bijzondere verbondenheid.’
 

Voor verbinding is het dus belangrijk om jezelf te zien, zoals Eva, die leerde om haar eigen behoefte te zien en te volgen. Maar zeker ook de ander. Steun komt in veel gesprekken terug. Mensen voelen zich verbonden als ze zich gesteund voelen, maar ook als ze anderen steunen.

  

 

Verbinding = ruimte

Het woord ruimte komt ook veel terug in de gesprekken. Je kunt nog zo dicht bij jezelf staan, uiteindelijk helpt het ook als anderen je de ruimte geven om jezelf te kunnen zijn. Mai vat het in het 26e moment van verbinding mooi samen:

‘Verbinding is voor mij de ruimte en het vertrouwen voelen om open te zijn. In alles wat je zegt. Ik denk dat we in de maatschappij nog veel meer verbinding kunnen hebben als we die ruimte blijven voelen. En fouten kunnen maken. Anders blijven we met onze eigen ideeën zitten en komen we niet nader tot elkaar.’
 

 

Mai: ‘Ik was met een paar vrienden een avond cocktails drinken en er was ruimte om me uit te spreken. Om vrij van gedachten te wisselen. Zonder bang te hoeven zijn om gelijk afgerekend te worden op wat je zegt.’
 

Halverwege: zelf niet (meer) gezien worden

Een maand na het 26e gesprek met Mai, loop ik met m’n vriendin door de Amsterdamse Waterleidingsduinen. Ik vraag me steeds meer af waar ik het eigenlijk voor doe.

De weken ervoor heb ik tientallen persberichten gestuurd, in de hoop dat dit project ergens wordt opgepikt. Maar het blijft akelig stil.

Toen ik begon, was m’n doel om veel mensen stil te laten staan bij de vraag: wanneer verbind je écht met anderen? Stiekem wilde ik misschien zelfs wel zorgen dat minder mensen als m’n vader zouden eindigen. Maar zonder media-aandacht voelt die missie ver weg. Op deze manier blijft het project in m’n eigen bubbel en de reacties die me energie kunnen geven om verder te gaan, blijven uit.
 

De Amsterdamse Waterleidingsduinen
 

‘Als individu zijn we nauwelijks levensvatbaar’

Ondanks de twijfel, ga ik verder. Vastberaden om het project af te maken. En dan komt opeens Peter Bos op m’n pad – precies op het juiste moment.

Ook hij is op persoonlijk én maatschappelijk niveau geïnteresseerd in het onderwerp. Hij schreef het boek ‘Verbonden’, en ook hij had gehoopt dat dit meer teweeg zou brengen.

Peter wakkert het vuur weer aan. Door de herkenning, maar vooral ook door zijn inzichten over verbinding. Hij laat me door een nieuwe, biologische, bril zien waarom verbinding van levensbelang is.

Volgens hem is het simpel: ‘Als individu zijn we nauwelijks levensvatbaar. Wie in z’n eentje in het wild geboren wordt, heeft een minimale overlevingskans. Mensen kunnen er slecht tegen als een verbinding verbroken wordt. Onze stresshormonen schieten dan omhoog, ons immuunsysteem wordt aangetast en de hormonen waar we blij van worden gaan juist naar beneden.’

En: als we ons wél verbonden voelen, gebeurt juist het tegenovergestelde: ‘Verbinding zorgt voor de aanmaak van hormonen waar we ons goed van voelen. Het knuffelhormoon oxytocine. Maar ook opioïden als endorfine, bekend van de runners high. Synthetische versies daarvan zijn de meest verslavende stoffen die er zijn. Het geeft gewoon een lekker gevoel om verbonden te zijn.’

Peter onderbouwt niet alleen het belang van verbinding, hij vertelt ook bevlogen wat er nodig is voor meer verbinding en waarom onze maatschappij dat totaal niet faciliteert. Afhankelijkheid is volgens Pieter het ontbrekende puzzelstukje.

‘Hoe we als mensen zijn, strookt niet met hoe er over mensen gedacht wordt. In de participatiemaatschappij zien we mensen als onafhankelijk en zelfredzaam. Terwijl we in werkelijkheid juist afhankelijk zijn van elkaar. Die afhankelijkheid is prima en moeten we juist erkennen. Als we dat doen, heb je misschien ook een wat mildere blik naar mensen die in het huidige systeem niet meekunnen. En ben je als samenleving ook meer bereid om daar wat aan te doen.’

Biologisch psycholoog Peter Bos
 

Ben ik dit nu ook in m’n eentje aan het doen?

Ons gesprek zorgt voor een opleving. Ook realiseer ik me hoe graag ik dit project samen met anderen zou willen doen. Anderen die iets vergelijksbaars teweeg willen brengen, die mij aan kunnen steken en andersom.

Nu doe ik het alleen, zoals m’n vader dat ook zo vaak was. Als ik verdrietig over hem ben, is dat niet alleen omdat hij er niet meer is. Het doet me vooral pijn dat écht contact met anderen hem zoveel moeite kostte, terwijl hij ook niet zonder kon.

Hij vertelde me ooit dat hij had ontdekt dat al z’n interesses grotendeels bij de gratie van anderen bestonden. Zonder dat hij kon delen wat hij had gezien, geleerd of gehoord, had het allemaal niet zoveel zin.

Ik had het hem zo gegund dat hij een manier had gevonden om dat wél te doen.

Verbinding = je begrepen voelen

Het tweede halfjaar is vooral een zoektocht. Wat is nieuw? Is dat interessant voor de buitenwereld? Eén van m’n lievelingsinzichten komt van Houda. Zij vertelde bevlogen dat het overbruggen van verschillen belangrijk is, maar dat het daarnaast minstens zo belangrijk is om samen te komen met mensen die  een levensvormende ervaring delen. In haar geval: opgroeien met een bi-culturele achtergrond in Nederland.
 

Houda: ‘Afgelopen vrijdag had ik een hele fijne avond met m’n twee beste vriendinnen. We hadden alle drie veel heimwee naar Marokko, ons moeder- en vaderland. Daarom hebben we een Marokkaanse avond georganiseerd. We hebben ons mooi aangekleed, Marokkaans gekookt en muziek geluisterd waar onze ouders naar luisterden en op dansten. Ik voelde me op dat moment in een hele veilige bubbel.’
 

Ze vertelt vol vuur hoe belangrijk ‘safe spaces’ zijn: ‘Veilige, begripvolle omgevingen, waar geen vooroordelen zijn. Waar je niets hoeft uit te leggen, maar anderen je aanvullen en vooral opvangen’. Voor Houda een vorm van therapie, omdat ze zich er zo begrepen voelt.

Dit sluit aan bij het gesprek dat ik later voerde met antropoloog Lotte Thissen. Zij doet onderzoek naar ‘sense of belonging’ en vertelt dat er altijd ergens een vorm van gemeenschappelijkheid is bij verbinding. Maar: wat die gemeenschappelijkheid is kan steeds verschillen.

Lotte: ‘De ene keer een hobby, een andere keer religie, de volgende keer WK voetbal of carnaval. Om te herkennen waar die gemeenschappelijkheid zit, moet je bereid zijn om je eigen wereldbeeld even opzij te zetten. Dus niet: dat is een Limburger, die zal wel katholiek zijn en om 12 uur 's middags op het terras zitten. Als je iemand zo benadert, dan ontdek je niet wat je allemaal gemeen hebt.'

Op zoek naar een formule die er niet is

Waar Lotte laat zien hoe belangrijk het is om verschillen te overbruggen en op zoek te gaan naar gemeenschappelijkheid, laat Houda zien dat het net zo belangrijk is om vanzelfsprekender begrepen te worden. Zonder dat je grote verschillen moet overbruggen.

Er is niet één waarheid. En zo kom ik er 1,5 jaar na het eerste gesprek met Özkan achter, dat ik op zoek ben naar een universele formule die er niet is. Ik heb veel elementen ontdekt, maar de precieze samenstelling is voor iedereen anders.

 Toen ik voor het huis van m’n vader stond, wist ik dat een leven zonder verbinding voor hem niet de moeite waard was. Na dit project weet ik dat verbinding voor iedereen onmisbaar is. Maar ik leerde vooral dat de meeste mensen daar niet bij stilstaan. En dat is zonde. Want: door te reflecteren op de momenten waarop jij met anderen verbindt, kun je die momenten meer opzoeken. Je gaat je daar beter van voelen en de mensen om je heen hoogstwaarschijnlijk ook.

Misschien is dát de impact die dit project heeft gehad. Dat ik bij 52 mensen het onbewuste even bewust heb gemaakt. En natuurlijk hoop ik dat jij nu ook stilstaat bij die ene vraag.

Dus: wanneer voelde jij je voor het laatst verbonden? En waarom?
 

Mentale en geestelijke gezondheid zijn belangrijk. Weet dat er altijd iemand is die kan luisteren en vooral in staat is om te helpen. Klik hier voor meer informatie.