Cruelty link

In de literatuur over de relatie tussen mensen en andere dieren is de cruelty link een van de meest beschreven onderwerpen. Bij deze link gaat het om de relatie tussen intermenselijk geweld en agressief gedrag van mensen naar dieren. Het idee van een verband is absoluut niet nieuw. Daar wordt al eeuwen over nagedacht. Tegenwoordig gaan we er van uit dat er sprake kan zijn van correlatie; dat wil zeggen een samenhang tussen beide vormen van geweld. Causatie (oorzaak en gevolg) is veel moeilijker aan te tonen. In de literatuur worden twee soorten relaties tussen dierenmishandeling en geweld tegen mensen beschreven: in de eerste plaats wordt melding gemaakt van dierenmishandeling als voorspeller van later gewelddadig gedrag: dierenmishandeling is dan een eerste stap in een ontwikkeling naar intermenselijk geweld, dat moreel gezien als zwaarder wordt beoordeeld. In de tweede plaats wordt dierenmishandeling als onderdeel van huiselijk geweld beschreven.

Geweld tegen dieren

In geweld tegen dieren in huiselijke kring raken dieren als gezinsleden verzeild in de ‘cyclus van geweld’, die bestaat uit een opbouw van spanning, een geweldsexplosie, een fase van ontspanning en opnieuw een opbouw van spanning, waarbij de zojuist genoemde stappen zich herhalen. Daders kunnen zich tegen huisdieren keren omdat ze zichzelf machteloos voelen. Denk bijvoorbeeld aan kinderen die voortdurend hun ouders zien ruziën en zich vervolgens geen raad weten met hun eigen emotie.

Daders kunnen zich tegen huisdieren keren omdat ze zichzelf machteloos voelen

Het komt helaas ook voor dat dieren pijn wordt gedaan met als doel het slachtoffer dat verknocht is aan het dier te kwetsen. Gevoelens van jaloezie bij de dader op de band tussen het slachtoffer en het huisdier kunnen daarbij ook een rol spelen. Er zijn ook voorbeelden bekend dat mensen niet durven weg te gaan uit de gevaarlijke thuissituatie omdat ze hun huisdier niet willen achterlaten. In Nederland wordt inmiddels overigens door ‘Blijf van mijn dier’ met gastgezinnen gewerkt, die een dier opvangen, totdat het slachtoffer weer in staat is om voor zichzelf en het huisdier te zorgen.

Taak voor de politie?

Zo bezien lijkt het niet gek dat we alert zijn op signalen van dierenmishandeling die ons misschien iets kunnen vertellen over huiselijk geweld. Daar wil ik echter drie kanttekeningen bij maken. Een heb ik al aangestipt: het gaat om correlatie. Niet elke mishandelde hond heeft dito gezinsleden en niet in elk gezin waar geweld speelt, krijgen de huisdieren ook klappen. Vermoedens moeten altijd goed onderzocht worden. Mensen mogen niet onterecht van geweld achter de voordeur worden beticht. In de tweede plaats moet mij van het hart dat ik het te mager vindt als we uitsluitend naar dierenmishandeling zouden speuren om zo iets aan huiselijk geweld te kunnen doen. Natuurlijk, huiselijk geweld moet de wereld uit, liever gisteren dan vandaag. Maar dierenmishandeling is op zichzelf ook een belangrijk en serieus te nemen probleem. Ook dat verdient serieuze aandacht. Het kan niet zo zijn dat we alleen alert zijn op grensoverschrijdend gedrag van mensen naar huisdieren omdat we zo intermenselijk geweld op kunnen sporen. 

Hoofdzaak of bijvangst?

Dat brengt mij bij mijn derde punt. Op de tekentafel is de dierenpolitie bedacht als een middel ter bevordering van het dierenwelzijn. Maar wie de geschiedenis er nog eens op naslaat ziet dat daar kritische reacties op zijn gekomen bij de ontvouwing van de plannen voor de dierenpolitie. Een punt van kritiek is de vrees dat door de komst van de dierenpolitie andere doelen van de politie in het gedrang komen, zoals de aanpak van geweld en zware zedenzaken. Criticasters geven aan dat zij de aanpak van dergelijke vormen van criminaliteit belangrijker vinden. Het menselijk belang prevaleert boven dierenwelzijn. Op dit punt van kritiek is een opvallend soort reactie gekomen door de aanhangers van de dierenpolitie.

Het menselijk belang prevaleert boven dierenwelzijn

Pleitbezorgers van de dierenpolitie wijzen ter verdediging vaak op de ‘bijvangsten’ die de dierenagenten regelmatig doen. Er zouden ook veel andere misdrijven worden opgelost, uiteenlopend van het oprollen van hennepkwekerijen tot aan het ontdekken van kinderporno. Wat onder de noemer ‘bijvangst’ overigens het meest frequent wordt genoemd, is dat aandacht voor dierenwelzijn door de politie ook een belangrijke rol kan spelen bij de ontdekking en aanpak van geweld tegen mensen. Ik begrijp die lijn van redeneren en reageren. Maar diep in mijn hart vind ik het jammer. De politie biedt toch hulp ‘aan hen die dat behoeven’? Ik zou zeggen dat dieren daar toch ook bij horen.

Janine Janssen is hoofd onderzoek van het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld van de nationale politie, lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties bij Avans Hogeschool, en bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie aan de Open Universiteit. Haar laatste boek Waarom de criminologie mij dierbaar is. Een persoonlijk pleidooi voor non-speciesisme, is in 2019 bij Boom Criminologie verschenen.