Een team van Tilburg University, EMMA en de politie heeft verkennend onderzoek gedaan naar criminele familienetwerken en clans in Nederland. Opsporingsonderzoeken waarin criminele familienetwerken diepgaand in kaart zijn gebracht, blijken schaars. Daarnaast bevatten politiedossiers weinig concrete aanwijzingen van gedragsuitingen van criminele individuen of samenwerkingsverbanden, die samenhangen met subculturele of clan-achtige factoren. Ook beperkt privacywetgeving het opbouwen van inzicht in de samenstelling van bredere familienetwerken.

Op het eerste gezicht lijken uit deze gemeenschappen afkomstige criminelen zich niet wezenlijk anders te gedragen, maar diepgaander inzicht is nodig, vooral met het oog op preventie. Aanvullend onderzoek, vanuit andere bronnen zoals analyse van sociale verhoren of cryptoberichten, is nodig. Er is nog veel winst te behalen in het opbouwen, behouden en uitwisselen van actuele kennis.

Familienetwerken, clans en criminaliteit

Het boek Criminele familienetwerken biedt een genuanceerd beeld van de ingewikkelde samenhang tussen families, clans en criminaliteit. In landen waar de overheid niet goed functioneert, maar ook binnen gemeenschappen in Europese landen die op grotere afstand van de samenleving staan, is de familie – en in het verlengde daarvan de clan – het vertrouwensnetwerk dat bescherming biedt. De familie of de clan biedt ondersteuning aan het welzijn en de financiële positie van gezinnen in moeilijke tijden. De keerzijde kan zijn dat een gesloten parallelle samenleving ontstaat, waarin de eigen normen en waarden voorop staan, met inbegrip van vormen van informele rechtspraak.

De onderzoekers zetten echter vraagtekens bij het gebruik van begrippen als ‘clancriminaliteit’ en waarschuwen voor het trekken van snelle en hierdoor kwetsende, mogelijk zelfs stigmatiserende conclusies. Bewustwording is wel belangrijk, gegeven de signalen in omringende landen. Meer nog dan voor de strafrechtelijke opsporing, geldt dat voor preventieve interventies in familienetwerken, vanuit het sociaal domein of de publieke gezondheidszorg.

Derde in reeks

Dit boek is het derde in een reeks van onderzoeken naar criminele families in Nederland, die zijn uitgevoerd in het kader van het programma Politie en Wetenschap. In 2017 werd een eerste studie gepubliceerd waarin drie (of vier) generaties van familieleden van misdaadondernemers in Noord-Brabant werden onderzocht, waarbij onder andere werd gezocht naar verklaringen voor intergenerationele overdracht van crimineel of probleemgedrag. In 2020 volgde een tweede onderzoek, waarin de vraag centraal stond hoe in dergelijke families kan worden geïntervenieerd met het doel om het gedrag te normaliseren, of tenminste de intergenerationele overdracht van probleemgedrag te voorkomen. Daarbij werd geconstateerd dat dit vroeg om een gecoördineerde mix van repressie, preventie en het versterken van weerbaarheid van professionals die met deze families te maken hadden en de wijken of buurten waarin zij zich manifesteerden.

Download Criminele familienetwerken

Spapens, T., Moors, H., de Veen, L., van Nimwegen, S., Bredo, R., Vriends, S., & Jacobs, C. (2025). Criminele familienetwerken: Subculturele factoren en clan-achtige kenmerken. Den Haag: SDU-Uitgevers, 109 pp.

Download hier de EPUB.

Download hier de PDF.

Dit onderzoek voerden we uit in het kader van het onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap. Dit programma is onderdeel van de Politieacademie en is opdrachtgever van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek dat wordt verricht door universiteiten en andere onderzoeksinstellingen.

Wil je samen met EMMA optrekken in onafhankelijk toegepast of wetenschappelijk onderzoek? Neem dan contact op met Hans Moors of Linda de Veen.