NOS Nieuws kopte een week geleden nog: ‘Zorgen onder kiezers over polarisatie’. Dit zou blijken uit verschillende onderzoeken van het Sociaal en Cultureel Planbureau, waaronder het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB), waarin het SCP onderzoekt hoe burgers vinden dat het gaat met Nederland, hoe zij aankijken tegen maatschappelijke kwesties en waarover zij zich zorgen maken.

In het artikel legt SCP-onderzoeker Emily Miltenburg uit dat mensen zich ergeren aan ‘verharding en verhuftering’, waaronder op sociale media en in politieke debatten. Dit is overigens niet nieuw. Uit onderzoek van hetzelfde SCP uit 2022 bleek ook al dat een ruime meerderheid van de Nederlanders zich zorgen maakte over polarisatie. 

Wat is polarisatie

In de kern gaat polarisatie over wij-zij-denken. Het is een proces waarin, zoals het NJI het mooi omschrijft, ‘tegenstellingen tussen groepen [worden] gecreëerd, uitvergroot en verscherpt’. Hierdoor kunnen onderlinge spanningen oplopen. 

Beeldvorming en emoties spelen daarin een belangrijke rol. Het beeld dat mensen van elkaar hebben, hoeft dus niet te kloppen. Sterker nog: de feitelijke verschillen tussen mensen zijn vaak minder groot dan mensen denken. Dit betoogt ook Jan Willem Duyvendak, hoogleraar sociologie, in zijn essay Spookkloven. Volgens hem worden verschillen door de politiek, media en wetenschap onterecht uitvergroot (zie dit interview met Duyvendak in De Volkskrant (27/9/2025)). 

Nuance is saai

Nieuwsmedia en sociale media spelen een rol in de mate waarop mensen uitvergrote tegenstellingen te zien krijgen. Uitgesproken meningen trekken de aandacht van de lezer of kijker, wat aantrekkelijk is voor veel mediaplatforms, die gebruikers graag zo lang mogelijk willen vasthouden op hun platform. Nuance is, wat dat betreft, saai; oneliners doen het goed.

Toch neem ik hier de vrijheid om wat nuance aan te brengen, als u het als lezer oké vindt. Want zelfs al heeft een platform uw aandacht, dan is het nog maar de vraag of u vatbaar bent voor bepaalde extreme denkbeelden. Én wat dat vervolgens met u doet. Dat heeft ook te maken met uw persoonlijke omstandigheden en nabije omgeving. Begrijpen hoe deze mechanismen werken, is dus van belang. Onder meer in de (mede door ons ontwikkelde) Fenomeenkaart Online Aangejaagde Ordeverstoringen en dit artikel is daar meer over te vinden. 

Meer common ground dan we denken 

De afgelopen jaren heb ik mij steeds meer verdiept in de mechanismen achter complottheorieën en online aangejaagde ordeverstoringen. Het gaat daarin vaak over mensen die ‘kritisch’, ‘boos’ of ‘afgehaakt’ worden genoemd, of worden weggezet als ‘wappies’ met ideeën waar je maar beter om kunt lachen. 

Hoe meer ik hierover hoor en lees, hoe meer mij het gevoel bekruipt dat ook wanneer mensen sterk uiteenlopende meningen hebben, hun onderliggende zorgen vaak dezelfde zijn. Namelijk zorgen over hoe het (verder) gaat met Nederland, over de toekomst van hun kinderen, en dat het maar niet lijkt te lukken om grote problemen structureel op te lossen. Daar zit belangrijke common ground. 

Wens voor na de verkiezingen

Wat ik het komende kabinet gun, is om op zoek te gaan naar deze common ground. Daarmee bedoel ik niet dat we het altijd met elkaar eens moeten zijn. Verschillende meningen en visies horen bij een gezonde democratie. Er moet ruimte zijn om die te uiten. Ook wanneer het schuurt. 

De manier waarop je dat doet en op basis waarvan, dát is iets anders. Daarin kan de politiek het goede voorbeeld geven. Want uiteindelijk hoeven we het niet allemaal met elkaar eens te worden, maar we moeten het wel samen doen.