Perspectieven op burgerberaden: van kennis naar impact
Hoofdafbeelding
Roderik Rotting
Dé essaybundel over burgerberaden: Een geschenk voor de democratie? lanceerden we op 10 april tijdens een heel bijzonder evenement. In de bundel onderzoeken 20 experts uit wetenschap en praktijk de waarde én toekomst van burgerberaden. Die vraag stelden we óók aan mensen die er waren op de dag zelf: laat je inspireren door hun perspectieven op burgerberaden.
Christine Bleijenberg, associate lector Public Governance aan de Haagse Hogeschool | auteur in de bundel Een geschenk voor de democratie?
Over hoe we burgers uitnodigen, moeten we nog veel leren
‘Over hoe we burgers uitnodigen, hebben we nog veel te leren. Er zitten twee kanten aan de medaille. We weten uit onderzoek dat burgers het enorm kunnen waarderen om een uitnodiging te ontvangen. “Dat iemand zoals ik ook mee mag praten”, is dan de reactie. Burgers voelen zich alleen al door de uitnodiging gezien en gehoord. De keerzijde is dat veel mensen bevreemd reageren. Ik vergelijk het wel met een uitnodiging krijgen voor een feestje door iemand die je helemaal niet goed kent. En als je hem al kent, dan is dat geen al te positief beeld. Je kent ook de andere mensen die zijn uitgenodigd niet. En je weet totaal niet wat je kunt verwachten. Zou jij gaan? Voor veel mensen is dit een enorme drempel. En dan heb ik het nog niet eens over de taligheid van de uitnodiging die je per post krijgt.
Zo zijn we nu hard aan het leren over de combinatie van onderwerpkeuze, vraagstelling en kaders. Hard nodig want uit onderzoek blijkt dat we de afgelopen dertig jaar weinig zijn opgeschoten. Problemen zoals de samenstelling van de deelnemers of de doorwerking van de adviezen in beleid, zijn al heel lang bekend.’
Basma Djemni, toegepast filosoof - onderzocht rol van verhalen in burgerberaden
Het burgerberaad moet ook aanspreken op emotioneel niveau
‘Het instrument burgerberaad is nog niet inclusief genoeg. Er is nog altijd een flinke groep mensen die de uitnodigingsbrief niet zal begrijpen. En als ze ‘m al begrijpen, zal de uitnodiging niet aanspreken. Het heeft nog een hoog gehalte geeltjes plakken in een vergaderzaal. Vanuit het perspectief van een ambtenaar is het vanzelfsprekend, maar mijn moeder en partner gaan hier voor geen goud naartoe. Dat zou anders zijn als je ze zou uitnodigen om samen bijvoorbeeld een theaterstuk of een spoken word te maken. Het burgerberaad moet ook aanspreken op emotioneel niveau.’
Charley Fiedeldij Dop, adviseur Lokale Burgerberaden bij Bureau Burgerberaad
Onze stip op de horizon: permanente burgerberaden op lokaal, provinciaal en nationaal niveau
'Het burgerberaad als instrument bevindt zich in Nederland nog in een beginnende fase. Onze stip op de horizon is: permanente burgerberaden op lokaal, provinciaal en nationaal niveau. Tegelijkertijd zijn er bedreigingen zoals het ravijnjaar 2026, waarin gemeenten te maken krijgen met forse bezuinigingen. Burgerberaden zijn een flinke investering en niet elke partij is er enthousiast over. We zetten ons ervoor in dat het burgerberaad als duurzame vorm van burgerparticipatie zo breed mogelijk wordt omarmd. We verwachten dat er meerdere vormen van burgerberaden gaan ontstaan, mogelijk ook met onlineonderdelen. Wat ons betreft is en blijft de fysieke ontmoeting essentieel. Op die momenten vindt er iets magisch plaats.'
Menno Hurenkamp, hoogleraar Democratie als mensenwerk aan de Universiteit voor Humanistiek | auteur in de bundel Een geschenk voor de democratie?
Het burgerberaad dreigt een voortzetting van GroenLinks met andere middelen te worden
‘Het is nog te vroeg voor zelffelicitatie. Vooralsnog lijken burgerberaden eerder de gemiddelde opvattingen te bevestigen die al in een gemeenteraad leven. Ze voegen niet echt iets nieuws toe. Burgerberaden weten niet de opvattingen aan te boren die leven in de buurten en wijken waar het gemeentehuis geen weet van heeft. Een oorzaak daarvan kan zijn dat de democratische professionals die zich op dit moment bezighouden met burgerberaden, doorgaans tot hetzelfde slag mensen behoren: wit, hoogopgeleid, well to do, slank. Aardige mensen die het beste voorhebben met het land. Zo dreigt het burgerberaad een voortzetting van GroenLinks met andere middelen te worden.’
Jasmijn van Weenen, projectmanager en adviseur duurzaamheid, en Istref Shala, projectmedewerker, beiden bij de gemeente Rotterdam
Mijn hoop: dat bewoners permanent kunnen meebeslissen over ingewikkelde vraagstukken met beter beleid als resultaat
‘Het Rotterdams Burgerberaad Klimaat was een succes. Honderd Rotterdammers kwamen in een half jaar tijd tot adviezen die bijna allemaal zijn overgenomen door de gemeenteraad. In de evaluatie gaven de deelnemers het hele proces een 8. Tegelijkertijd: veel adviezen waren in lijn met wat de gemeente al doet. De vraag was: wat moet Rotterdam doen om de klimaatdoelen te halen? Achteraf was die vraag misschien te breed. Een volgende keer moeten we aan de voorkant beter afbakenen. Mijn droom is dat de overheid het commitment toont om permanent bewoners te laten meebeslissen over ingewikkelde vraagstukken, zodat we meer perspectieven samenbrengen en komen tot beter beleid.’
Hans Moors, directeur-eigenaar EMMA, auteur en samensteller van Een geschenk voor de democratie?
De gedroomde toekomst: een veel breder areaal van burgerberaden – kleiner, hybride, minder talig, ook voor specifieke deelproblemen en deelpublieken
‘We hebben inmiddels veel ervaring met burgerberaden en hebben nu een goed beeld van hoe ze doorwerken in een gemeente. Maar het instrument als zodanig is kostbaar, tijdrovend en vereist expertise. En dat betekent dat kleine gemeentes buiten de boot vallen – die hebben er de middelen en capaciteit niet voor. De gedroomde toekomst: een veel breder areaal van burgerberaden – kleiner, hybride, minder talig, ook voor specifieke deelproblemen en deelpublieken. Een gemixter palet, zodat ook kleinere gemeenten gebruik kunnen maken van dit mooie instrument.’
Jos van Leeuwen lector Civic Technology aan de Haagse Hogeschool
Het burgerberaad in de eigen wijk, georganiseerd door de bewoners zelf – daar gaan we naartoe
‘Ik ben initiatiefnemer van onder andere Platform Publieke Dialogen, waar bewoners met elkaar in gesprek gaan over onderwerpen die in hun omgeving belangrijk zijn – net als het burgerberaad een vorm van burgerparticipatie. Over tien jaar zullen we veel meer hybride burgerberaden hebben – combinaties van offline en online waarbij iedereen kan meedoen op het niveau van betrokkenheid dat bij diegene past. Het burgerberaad in de eigen wijk, georganiseerd door de bewoners zelf – daar gaan we naartoe.’
Bas Noor, projectleider bij het burgerberaad ‘Klimaatraad’ in Deventer
De grote opbrengst was dat er over en weer begrip ontstond tussen burger en overheid
‘Ik was projectleider bij het burgerberaad ‘Klimaatraad’ in Deventer. Van de dertig adviezen werden er door de gemeenteraad 29 overgenomen. Er zat niets tussen waar de gemeente nog nooit over had nagedacht, zo’n resultaat is dan niet heel bijzonder te noemen. Wel bijzonder vond ik het proces dat ontstond tussen burgers en overheid. Hoe meer de deelnemers hoorden, zagen en leerden, hoe meer ze begrepen hoe ingewikkeld het thema is en ook hoe lastig het is voor de gemeente om er iets mee te doen. Dat begrip over en weer was wat mij betreft de grote opbrengst. Daar moet je, vind ik, als gemeente op voortborduren. Het is goed om na te denken over meer regelmatige vormen van burgerberaden.’
Monique Janmaat, Petra de Boer en Lisette Gast (Perspectivity) faciliteren en begeleiden gesprekken en processen bij burgerberaden | auteurs in de bundel Een geschenk voor de democratie?
De gespreksbegeleider moet zich ontwikkelen tot een procesbegeleider die kan duiden, benoemen én loslaten
‘Tijdens een burgerberaad kom je als groep altijd in de ‘worstelzone’ terecht – een fase waarin je als deelnemer niet goed weet waar je met elkaar bent in het proces en er verwarring ontstaat. De gespreksbegeleider moet zulke momenten kunnen duiden en benoemen. Zo wordt de gespreksbegeleider steeds meer een procesbegeleider. Maar let op: die verwarring moet je niet de kop indrukken want is ook nodig om tot nieuwe inzichten en ideeën te komen. Je moet ook durven loslaten – de inhoud is van de burgers, niet van jou. Zo is een goede procesbegeleider iemand die de deelnemers in het diepe gooit maar ze vervolgens wel helpt te zwemmen.’
Jan Jacob van Dijk, voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur en plv. voorzitter Commissie mer
Het burgerberaad haalt geen nieuwe, creatieve ideeën naar boven - het ondersteunt vooral wat er al is
‘Ik heb geholpen bij het burgerberaad in Leiden en erover nagedacht als democratisch instrument. Het kan zeker een bijdrage leveren aan de democratie, maar we moeten er niet alle heil van verwachten. Het geeft vooral een stem aan de zwijgende middengroep, de groep die in dat midden in staat is om daar aardig wat stapjes te zetten. Die verbaal vaardig is. Het burgerberaad levert – kort gezegd – draagvlak voor je beleid. Misschien komt dat omdat het zo gericht is op uitkomsten. Zou een burgerberaad ook een dialoog over waarden kunnen zijn? Een instrument om mensen te stimuleren om op een creatieve manier met elkaar te praten.’
Tijs van den Broek, onderzoeker Organisatiewetenschappen aan de VU Amsterdam | auteur in de bundel Een geschenk voor de democratie?
Met het online burgerberaad kun je ook unusual suspects bereiken zoals jongeren en werkende ouders
‘Ik voorzie een goede toekomst voor het online burgerberaad. Een online burgerberaad kan efficiënter, goedkoper en grootschaliger worden uitgevoerd. En inclusiever. Je hebt meer mogelijkheden om unusual suspects te betrekken zoals jongeren en werkende ouders. Ik verwacht ook veel van hybride combinaties van online en offline burgerberaden.’
De essaybundel Een geschenk voor de democratie? biedt recente inzichten uit wetenschap en praktijk over representatie, inclusie, selectie, vraagstelling, gespreksbegeleiding, online kansen, evaluatie, en nieuwe vormen van participatie. Dit boek toont dat er nog veel verandering en vernieuwing mogelijk is om participatieve initiatieven als een burgerberaad in te bedden in het politieke proces én discours van overheden. Sterker nog, het is nodig en urgent om te veranderen en te vernieuwen. Dat vraagt om durf, aandacht, onderzoek, doorzettingsvermogen en vooral ook dóén. Het is tijd voor experiment.
Bestel het boek hier (of lees het hier gratis als je Rijksambtenaar bent).
En raak je nou net als wij niet uitgepraat over burgerberaden en participatievraagstukken? Laat dan je gegevens achter op onze interesselijst om laagdrempelig online, of juist fysiek aan een dialoogtafel voor beleidsmedewerkers, verder te praten over vraagstukken uit de bundel.
