Dat zei professor James Kennedy, voorzitter van de canoncommissie, tijdens het webinar over de nieuwe canon van Nederland dat 22 juni bij EMMA werd gehouden. Journalist Bas Mesters bevroeg deze historicus over de nieuwe canon, die eerder die ochtend in het Openluchtmuseum in Arnhem aan pers en publiek was gepresenteerd.

Andere manier van koffie zetten

De nieuwe canon vervangt die uit 2006 en is eigenlijk een herijkte versie. De commissie is een jaar bezig geweest om de nieuwe canon vast te stellen en kreeg de opdracht ook naar de schaduwzijden van de geschiedenis te kijken. ‘We kregen daarbij de volledige vrijheid om zelf de inhoud te bepalen’, verklaart Kennedy. ‘Overigens is het geen radicale transformatie geworden van de oude versie. Ik vergelijk het meer met een verandering van Nespresso naar Espresso. Je verandert niet de koffie zelf, maar herijkt de manier waarop je die koffie tot je neemt.’

Canon als meetlat

Een canon is volgens Kennedy een meetlat van wat je hoort te weten. ‘Tegelijkertijd moet je een canon ook met een bepaalde kwinkslag nemen. Niet alles wat erin staat is belangrijk. Maar we geven wel vijftig vensters mee, die volgens ons belangrijke stof bevatten die Nederlandse scholieren en studenten moeten kennen. Van de vijftig bestaande vensters zijn er tien vervangen. Daarbij hebben we goed gekeken wat we voor de nieuwe vensters belangrijk vinden voor het onderwijs. Welke historische verhalen zijn het meest geschikt? Hoe kan de canon beter worden ingezet? En hoe kunnen we de kennis van onze veelzijdige geschiedenis overdragen?  We wilden een canon maken voor iedereen, met een verscheidenheid aan verhalen die de rijkdom van onze Nederlandse geschiedenis weergeeft en noopt tot bezinning en discussie. Dan worden leerlingen en studenten geprikkeld om meer over de Nederlandse geschiedenis te weten.

Ik hoop dat later mensen naar deze canon kijken en zeggen: ik begrijp de keuzes die in 2020 zijn gemaakt, al kom ik zelf uit 2120

Daarna hebben we een selectie gemaakt en met elkaar gedebatteerd over de inhoud. Als laatste zijn er tien oude vensters met pijn in ons hart afgevoerd. Dus geen Floris V, De Republiek of Willem Drees meer. Wel Johan van Oldenbarnevelt, want via hem kun je meer vertellen over de strijd tussen hem en de stadhouder. En door de carrière van Marga Klompé te volgen, laat je veel meer zien hoe in de jaren zestig de verzorgingsstaat tot stand kwam. Met het kolen- en gasverhaal, vertellen we ook wat de lusten en lasten van energie voor Limburg betekenden. Want Limburg kwam in de oude canon helemaal niet voor. We hebben hele mooie dingen laten verdwijnen, maar er komen andere mooie verhalen voor terug. De belangrijkste beslissingen zijn vijf maanden geleden genomen, dus niet vorig weekeinde toen de demonstraties tegen racisme plaatsvonden. We willen niet reageren op iets wat zich pas recent heeft afgespeeld, maar een canon neerzetten die tien jaar meegaat.’

Drees eruit, De Kom erin

Het verdwijnen van Willem Drees is op social media de meest opvallende stap van de commissie. Ook opvallend is de toevoeging van het verhaal van auteur en verzetsstrijder Anton de Kom, wiens vader nog als slaaf werd geboren. Door hem wordt de strijd tegen kolonialisme en slavernij duidelijk. Verder zijn teksten veel concreter. Zo wordt verteld dat tijdens de zogenoemde politonele acties 100.000 doden zijn gevallen. Ook vermeldt de canon dat slavernij vijf procent van de economische groei van Nederland uitmaakte en dat Nederland pas zestig jaar na Frankrijk en Engeland de slavernij afschafte.

Ik was zeer aangenaam verrast en een tikkeltje emotioneel. Deze canon zorgt voor verbinding en zal de ogen van velen openen over onze gedeelde geschiedenis

‘Je kunt zeggen dat deze canon over kennis gaat, kennisoverdracht en geschiedenis, maar het is naïef te denken dat het niet ook met identiteit te maken heeft. We vertellen andere verhalen over Nederland, over het werven van eigen rechten en vrijheden en het scheppen van ruimte over de jaren heen. Nederland is een vrij land dat zich steeds meer vrij wil maken en strijdt voor vrijheid. Dat zou je hieruit kunnen afleiden. Maar dat is niet louter een Nederlands verhaal. Er zijn wat dat betreft zeker parallellen te maken met andere landen. Misschien kunnen we beter zeggen dat deze canon net iets meer het accent legt op het maatschappelijke.’

Emotioneel en aangenaam verrast

Lucelle Deneer-Comvalius, leraar van het jaar 2019 en docente Maatschappijleer, zei ‘zeer aangenaam verrast en een tikkeltje emotioneel’ over de canon te zijn. Ook gaf ze een groot compliment aan de commissie: ‘Deze canon zorgt voor verbinding en zal de ogen van velen openen over onze gedeelde geschiedenis.’ Daarbij duidde ze vooral op het verhaal van Anton de Kom en de uitleg over de komst en inzet van gastarbeiders naar Nederland. ‘Als ik nu mijn leerlingen naar hun gedeelde cultuur vraag, denken ze alleen aan de Tweede Wereldoorlog. Noem ik de slavernij, dan zeggen ze: dat is uw geschiedenis, niet die van mij. De nieuwe canon geeft aan dat ook dit onze gedeelde geschiedenis is. Dit zal ik zeker voor mijn lessen maatschappijleer kunnen gebruiken.

De tijd is rijp om deze canon een goede plek te geven. Tot nu toe miste ik in mijn lessen het historisch perspectief, dat moest ik zelf zoeken. Met de canon hoop ik echt dat we in de onderbouw een goede basis hebben, zeker voor leerlingen die in het derde leerjaar geen geschiedenis krijgen.’

Canon moet uitdagen

Op de vraag of deze canon iedereen tevreden zal stellen, kan Kennedy kort zijn. ‘Natuurlijk niet. Je kunt op geen enkele manier een canon bedenken waarmee iedereen tevreden is. Met de canon willen we proberen mensen uit het verleden op hun waarde te schatten. Dat is ook de reden dat ik historicus ben; het verleden geeft je een bepaald gewicht. Maar de canon is er niet voor de doden. De canon dient uit te dagen, dient de levenden. Je moet een canon hebben die ruimte biedt voor nieuwe dingen, maar ook bepaalde dingen onwrikbaar maakt. Ik hoop dat later mensen naar deze canon kijken en zeggen: “Ik begrijp de keuzes die in 2020 zijn gemaakt, al kom ik zelf uit 2120. Het is belangrijk de continuïteit te koesteren.”’

Fantastisch om te doen

Tot slot: hoe vond Kennedy het om als Amerikaan aan een Nederlandse canon te werken?

‘Ik vond het een voorrecht en fantastisch om te doen. En dat een canon hier mogelijk is, siert het land. Ik ben nooit als Amerikaan op mijn denkbeelden aangesproken. Dit had ook niets te maken met mij als Amerikaan. De enige uitzondering was toen het over de Leeuwinnen ging en ik aangaf dat Amerika hen wel verslagen had. Dat heb ik uiteraard niet opgeëist.’

Standbeelden in context
Kennedy is er overigens ook voorstander van om standbeelden net als de canon een context mee te geven. ‘Een standbeeld is in een bepaalde tijd en context opgericht. Leg dus mensen uit waarom dat zo was. Of zet er, zoals in Duitsland wel gebeurt, een standbeeld naast die andere waarden aangeeft. Standbeelden weghalen, lijkt mij niet zo zinvol. Stel je voor dat ze in de 23ste eeuw aanraden standbeelden uit onze tijd weg te halen, omdat wij zo raar waren. Tegelijkertijd zie ik ook dat geen enkel standbeeld voor eeuwig blijft staan. Er kan ook een moment komen waarop je zegt: dit standbeeld staat zo haaks op wat wij denken, dat we het naar een museum of elders verplaatsen. De tijd is rijp om daar serieus met elkaar over te discussiëren.’