De wereld om ons heen is constant in verandering: technologie lijkt ons steeds meer in te halen, het klimaat gaat bijna (letterlijk) kopje onder en internationale crisissen liggen dagelijks op de loer. Social media, toenemende werkdruk en hoge verwachtingen zorgen ervoor dat veel mensen 24/7 ‘aanstaan’.

Daarom nodig ik jou - o, bezige bij - uit om op te stappen in de trein. En wel in de stiltecoupé: want wij zijn onderweg om de kracht van stilte en bezinning te ontdekken. En welk moment is nu geschikter om dat te ontdekken, dan in de maand waarin drie religies stilstaan bij een aantal bijzondere dagen: de ramadan, Pesach en Pasen?

Welke lessen kunnen wij als mens halen uit stilte en bezinning? Niet alleen in ons dagelijks leven, maar óók in ons werk. Reis mee naar halte een: de ramadan.

Wat was het ook alweer? 

De ramadan is de 9e maand van de islamitische maankalender. Tijdens deze periode eten en drinken moslims niets (ook geen water) vanaf de dageraad tot zonsondergang. Dit is een belangrijke periode voor veel moslims om hun band met Allah te verstevigen. Het vasten wordt verbroken met een iftar: de maaltijd om het vasten te verbreken. De maand sluit af met een feest: Eid al-Fitr. Dit betekent letterlijk: het feest van het vasten verbreken en is in de volksmond bekend als het Suikerfeest.

Het goede zeggen of zwijgen

‘In de Ramadan kreeg profeet Mohammed zijn eerste openbaring in een grot. Op die plek trok hij zich regelmatig terug in stilte,’ vertelt Anne Dijk. Anne is naast islamitisch theoloog en religiewetenschapper, ook oprichter van het Fahm Instituut (Fahm spreek je uit als Fehm) – een kennisinstituut om academische kennis van islamitische tradities voor een breder publiek toegankelijk te maken. ‘Stilte is zo’n islamitische traditie die je in de zoektocht om dichter bij Allah te komen heel erg ziet terugkomen.’

Stilte om jezelf beter te leren kennen

Op vraag welke wijsheid daarachter zit, antwoordt Anne: ‘Ons vele spreken kan soms gevolgen hebben. We overstemmen met ons eigen geluid het ‘geluid’ van de (Goddelijke) Bron.’ Bijvoorbeeld door te roddelen: ‘daarom is een bekende uitspraak van de profeet Mohammed  ‘spreek het goede of zwijg.’ Maar ook: ‘In stilte leren we wat we nog niet weten.’ Stilte kun je dus inzetten als middel om jezelf beter te leren kennen en je focus weer helder te krijgen.

Anne legt uit: ‘Dingen die we horen of zien, vertroebelen en vervuilen ons beeld. Je zintuigen ontvangen constant impulsen die niet goed voor je zijn. Zo zorgt social media voor jaloersheid, een laag zelfbeeld of laat het je slecht denken over anderen. Door je terug te trekken in stilte kun je leren om deze negatieve zaken niet toe te laten en geef je ruimte om jezelf te ontwikkelen. Ook als je niet – of andersgelovig bent.’

Anne Dijk

Stilte als leidraad

Toch is het zoeken van stilte niet altijd makkelijk. Dus hoe doe je dat nou? ‘Het belangrijkste is dat je het echt actief gaat doen.’ Volgens Anne werkt het alleen als je bewust voor stilte kiest en klein begint. ‘Je hebt vast wel momenten die je al in stilte doorbrengt. Bijvoorbeeld tijdens het autorijden. Het enige wat je dan moet doen is bewust worden van die stilte.’ Is dat stilte-moment een gewoonte geworden? Dan kun je naar stap twee: kiezen voor stilte op momenten dat je druk bent. Is jouw dag volgepland met de ene meeting na de andere? Neem dan eens een minuutje om je even terug te trekken. 

Stilte kan in het begin ongemakkelijk zijn: er zullen waarschijnlijk ontelbaar veel gedachten door je hoofd schieten. Anne: ‘Mijn advies: ga daar met mildheid mee om. Deze gedachten mogen er zijn en jij bepaalt welke gedachte je toelaat. Hoe vaker je dit oefent hoe beter je je gedachten kunt trainen. Vraag jezelf bij het ongemak ook af waarom je dat voelt en hoe je daar weer aan kunt werken.’ Vervolgens kun je in je agenda momenten inplannen voor een langere periode van stilte. Ben je gewend aan de langere stiltes, kun je gaan oefenen met actief zitten of liggen. ‘Wees je op die moment vol bewust van je eigen lichaam.’ Uiteindelijk kun je dit in de natuur ook in de praktijk brengen. ‘Laat je verwonderen door de natuur en daag jezelf ook uit om deze met al je ledematen te ervaren. Hoe meer zintuigen je betrekt bij het moment, hoe meer je traint om je aandacht op dat object te houden. Dus voel, ruik, luister en kijk naar die prachtige creatie.’

Wat levert het eindelijk op voor de bezige bij? ‘De stilte maakt je bewust van de weg waar je heen wilt en de dingen die je zegt. Daardoor zeg je niet alleen het nodige, maar kom je ook sneller tot de kern.’ Kortom: je vergaderingen zijn korter en krachtiger: wie wil dat nu niet?

Reflectie en het zoeken van verbinding

Tijd om naar de volgende halte te gaan: Pesach. Het feest van de Joodse gemeenschap. Een feest waar we niet veel over horen en misschien niet veel over weten. Gelukkig neemt rabbijn Albert Ringer ons mee op reis. Hij is naast rabbijn ook voorzitter van LNR, een platform dat religieuze- en levensorganisaties, verenigt.

Wat was het ook alweer?

Pesach is een van de belangrijkste feesten in het jodendom. Met Pesach wordt het einde van de joodse slavernij in Egypte en daarmee de bevrijding van het joodse volk herdacht. Een onderdeel van het feest is de seder – een feestelijke maaltijd met symbolische gerechten en gebruiken die verwijzen naar die gebeurtenissen. Het feest duurt 7 of 8 dagen. Dit jaar start het feest vrijdagavond 15 april tot zaterdag 23 april in de avond.

In tegenstelling tot de stilte-traditie in de islam, kent het Jodendom juist veel tradities van het woord. Het spreken, het discussiëren en het debatteren staan centraal. Albert: ‘In het Jodendom leer je in de praktijk en door te doen kun je tradities voortleven.'

Bij Pesach zie je dat terugkomen. En hoewel het doet klinken als verdrietig feest– omdat het in relatie staat tot slavernij en onderdrukking - is het juist een heel vrolijk feest. ‘De traditie is dat families en vrienden bij elkaar komen en de bevrijding herdenken van de Joden uit Egypte, geleid door Mozes (Mosje). Dat doen wij tijdens de sederavond met een speciaal tafelritueel en aan de hand van de haggada, een boekje dat het verhaal van Joodse slavernij tot aan de bevrijding vertelt.’

Leren om achterom te kijken

Pesach staat in het teken van reflectie op het verleden, het heden en de toekomst. Alle symboliek van de avond slaat dan ook op slavernij en bevrijding. Zoals de matse ­­­– een niet-gerezen platbrood – dat staat voor het snel moeten verlaten van huis en haard. Ook wordt besproken hoe persoonlijke bevrijding eruit ziet. Albert: ‘Je bespreekt met elkaar wat bevrijding voor jou en je omgeving is. Of dat er momenten zijn dat je je onvrij voelt en wat je daaraan wil doen. Hoe bevrijding wordt ervaren, verandert door de tijd heen’.

In een wereld die niet stil staat, kun je soms het contact verliezen met het hier en nu. Pesach leert je om weer achterom te kijken. Dus bezige bij, stel jezelf eens de volgende vragen: waar kom je vandaan? Welke reis heb je afgelegd? Waarom doe je wat je doet? En waar wil je naartoe?

Eenzaamheid verbreken

Maar familiefeesten hebben een keerzijde. Albert: ‘Feestdagen zijn momenten dat mensen zich eenzaam kunnen voelen. Je kunt dan in stilte wachten tot iemand naar je toekomt. Maar ik wens deze mensen dat zij de kracht hebben om deze dagen zelf mensen op te zoeken.’ De oproep van Albert: breng eens een pakje matse naar de buren of bereid een iftarmaaltijd voor de ander. Of gebruik je vrije tijd eens voor vrijwilligerswerk. 'Zo kun je de eenzaamheid – van jezelf of van een ander – verbreken door weer in verbinding te komen.’

En het fijne aan geven is dat het een geluksgevoel creëert. Dus wil jij op werk vaker dat geluksgevoel ervaren: schenk dan nog eens een kopje koffie in voor je teamgenoot of maak een praatje met die stillere collega.

Albert Ringer

Het laatste station – de spiegel van de ziel

Ons laatste station (of eigenlijk stations) zijn de christelijke feestdagen: Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag en Pasen. Henk Dijk is theoloog en predikant in Acquoy (en vader van Anne Dijk) en neemt ons mee. Want wat betekenen deze bijzondere dagen voor hem? ‘Werken’, aldus Henk. En dat brengt ons direct in de realiteit waarmee we dit artikel begonnen: een samenleving waarin je 24/7 ‘aanstaat’.

Wat was het ook alweer?

De maand april kent verschillende christelijke feestdagen. De twee bekendste: Goede Vrijdag en Pasen. Voor Goede Vrijdag vindt Witte Donderdag plaats: de dag van het laatste avondmaal. Op Goede Vrijdag herdenken christenen de kruisiging van Jezus. Stille Zaterdag is de dag na het overlijden van Jezus. Wist je dat kerken op die zaterdag niet de kerkklokken luiden? Met Pasen vieren Christenen de herrijzenis van Jezus uit de dood.  

Omarm de stilte

Nemen we wel voldoende tijd om tot rust en bezinning te komen? Henk erkent dat ook hij te weinig tijd neem voor stilte en bezinning. Maar na een dienst ploft hij wel regelmatig in zijn stoel. ‘Dan is er een moment voor bezinning en rust.’ Volgens Henk is het een natuurlijk gegeven dat als je jong bent je druk in ontwikkeling bent. ‘Allerlei informatie komt tot je. Daarna ben je in de kracht van je leven druk bezig met je studie en/of werk en heb je helemaal geen oog voor stilte en bezinning. Naar mate je ouder bent ga je meer genieten. Je relativeert meer en gaat je ook weer meer richten op het buitenleven.’  Toch roept de Bijbel op tot rust, iets wat we nu kennen als de zondagsrust. Dat zou eigenlijk terug moeten komen, zodat we onszelf weer kunnen opladen.’

Tot die tijd is vooral de boodschap van Henk: ga er op uit in de natuur door te fietsen, wandelen of te vissen in een bootje. ‘Durf je terug te trekken uit de drukte en omarm die stilte.’ En ondanks dat stilte bedrukkend kan werken, is die stilte soms cruciaal. ‘Stilte kan je ook bevrijden. Mijn definitie voor stilte is dan ook: de stilte is de spiegel die ons onze zielenroerselen laat horen en laat voelen. Een spiegel laat niets horen en niet voelen (…), dat vinden veel mensen moeilijk. Zij kunnen niet zonder geluid, waardoor ze onbewust de stilte doorbreken, door bijvoorbeeld te hoesten.’ En uiteindelijk wordt het nooit volledig stil, want je zult altijd de natuurlijke geluiden om je heen horen. De vogels, de wind of je eigen ademhaling of het rommelen van je buik, aldus Henk.  ‘We moeten weer leren om de stilte te waarderen.’

Maak tijd

Henk sluit af met: ‘Ik zou mijn tijd best vaker in een klooster willen doorbrengen, maar ik heb er geen tijd voor.’ Dan verbetert hij zichzelf: ‘ik maak er geen tijd voor.’ En dat is de les die je als bezige bij van Henk ten harte moet nemen: plan je vrije momenten in, maak er tijd voor, omarm de rust en laat je door de stilte bevrijden.

Henk Dijk