Dat zei econoom Dirk Bezemer, hoogleraar aan de universiteit in Groningen, vrijdag 21 mei in de Tussenruimte in studio EMMA in de elfde aflevering van de serie De Nieuwe Werkelijkheid, tevens de vijfde nazit van de Volkskrant-serie Heilige Huisjes. Bezemer ging daarbij onder leiding van journalist Bas Mesters in op zijn boek ‘Een land van kleine buffers’. Ook beantwoordde hij vragen van kijkers over zijn pleidooi tegen twee heilige huisjes in Nederland: verslaving aan sparen en vermogensopbouw en het idee dat we daarvan niet kunnen afkicken. ‘Dit moet in het belang van de toekomst van de jongere generaties’, aldus Bezemer, die in Groningen de gevolgen van de financiële economische structuren voor het functioneren van economie en samenleving onderzoekt.

Winst aan aandeelhouders

Bezemer: ‘Misschien raar om van een econoom te horen dat het niet om geld gaat, maar om het goede leven. Te veel gericht zijn op financiële maatstaven – hoeveel geld je hebt – kan ten koste gaan van zaken als gezondheid, zinvol werk doen, klimaat dat niet veranderd en behoud van natuur. Natuurlijk worden we ons steeds meer bewust van deze zaken, maar we zetten in Nederland vooral financiële waarden vooraan. Een van de puzzels waarvoor economen staan, is waarom er de afgelopen jaren zo weinig is geïnvesteerd. Er is een flinke groep in Nederland van lage- en middeninkomens die weinig merkt van de groei die we voor de coronacrisis in Nederland hadden. Winsten van bedrijven stijgen enorm, maar worden bijna volledig uitgekeerd aan aandeelhouders en vaak gaat dat ten koste van lonen en investeringen. Dat geld wordt vervolgens opgepot, want dat is wat aandeelhouders doen.’

‘Als belastingparadijs zorgen we dat op die manier heel veel geld wordt onttrokken aan de productieve economie en dat blijft circuleren in de vorm van obligaties en aandelen. Daarvan zijn we niet alleen slachtoffer, dat houden we ook in stand door onze belastingstructuur, waarbij de belasting op vermogen klein is in vergelijking met de belasting op loon. Tegelijkertijd zijn ook onze ideeën over overheidsschuld enorm ideologisch beladen. Voor de meeste Nederlanders, ook voor ambtenaren en politici, staat het buiten kijf dat overheidstekorten slecht zijn, terwijl dat aantoonbaar niet klopt. Overheidsschuld is iets anders dan private schuld. Private personen moeten hun schuld afbetalen, omdat ze een keer doodgaan. De overheid niet, want de staat gaat niet dood.’

Kwetsbare samenleving

Hij vervolgt: ‘Nederland heeft de hoogste huishoudschulden ter wereld, dat maakt ons kwetsbaar. Mede daarom – en vanwege bezuinigen om de staatsschuld omlaag te brengen – deden we er zeven jaar over om van de financiële crisis van 2008 te herstellen. België, Frankrijk en Duitsland maar drie. Dus hoe goed is ons systeem eigenlijk? Ik ben niet voor een hoge staatschuld; het is prettig als die wat laag is. Maar het is nog veel beter als er meer overheidsondersteuning komt om bruggen, wegen, onderwijs en rechtspraak te financieren. Ik noem dit expres overheidsondersteuning van de economie en niet het laten oplopen van het overheidstekort.’

‘Als je het hebt over overheidsondersteuning van de economie, heb je meteen een belangrijke voorwaarde voor burgers om belasting te willen betalen. Met dat geld zorgt de overheid immers voor recht en orde, het behoud van droge voeten en goed onderwijs. Zo is het ook goed dat de overheid nu corona-ondersteuning aan bedrijven geeft, maar het is een gemiste kans dat ze daaraan geen of nauwelijks voorwaarden heeft verbonden. Zo hadden er voor de ondersteuning aan KLM ook gemakkelijk duurzaamheidsvoorwaarden gekoppeld kunnen worden.’

Basisinkomen

Op een vraag van een van de kijkers of een basisinkomen voor iedereen misschien een oplossing voor minder ongelijkheid zou kunnen zijn, antwoordde Bezemer: ‘Als je bezorgd bent over een goed financieel inkomen voor alle Nederlanders, doe dan iets wat grote effecten heeft, veel meer slaagkansen biedt en morgen al ingevoerd kan worden. Bas Jacobs stelt in het boek ‘Ontwerp voor een beter belastingstelsel’ voor om inkomen uit vermogens en vastgoed zwaarder en simpeler te belasten. Met extra belasting op vermogens en vastgoed kun je echt procentpunten van de loonbelasting afhalen. Dat heeft grote voordelen voor werkend Nederland. Nu wordt niet-werken en leven van je vermogen beloond en werken en ondernemen afgestraft. Dat zijn verkeerde prikkels.

En door waardestijgingen van huizen met een vastgoedwaardebelasting te belasten, snijd je bovendien het speculatieve motief uit de woningmarkt.’

Ongelijkheid in woningmarkt

Volgens Bezemer kunnen private initiatieven voor de bouw van huizen daarin maar deels bijdragen aan de oplossing voor de huidige woningcrisis. ‘Als je je samenleving hebt opgebouwd rondom eigen woningbezit en ook vermogensopbouw en oudedagsvoorzieningen indirect daaraan koppelt, worden mensen natuurlijk angstig als het om huizenprijzen gaat. Ze klampen zich in de onveilige neoliberale marktsamenleving vast aan hun huizen, kopen er liever een bij, waardoor de prijzen stijgen en de ongelijkheid en onveiligheid alleen maar groeit. Haal je die hoge prijzen weg, dan zou nog wel eens kunnen blijken dat er veel meer huizen beschikbaar zijn dan we nu denken.’

‘We moeten dus oppassen met te veel bouwen en te veel leningen uitgeven. Als iemand nu een huis van vijf ton zou kopen en er over drie jaar drie ton op verdient, dan zou de staat kunnen zeggen: 50 procent van die winst wordt belast. Dan wordt het een stuk minder aantrekkelijk voor mensen om voor winst in huizen te investeren. Door zo’n maatregel blijft de echte woonvraag over. Daardoor wordt ook duidelijk of er in Nederland echt sprake is van woningschaarste en er een miljoen huizen bijgebouwd moeten worden.’

Wilt u meedenken met de plannen van Dirk Bezemer? Stuur dan een mail naar Bas Mesters met uw contactgegevens en de ideeën die u met hem wilt bespreken.