Een ogenschijnlijk simpel gebaar, maar voor mij toch van betekenis. Mijn ‘echte’ naam is Ljiljana, maar al sinds ik me kan heugen ben ik – in Nederland – Lilly. Zo noemen anderen mij, maar zo noem ik mijzelf ook. Ik ben Lilly. En ik ben Ljiljana. Ik vraag me af of ik misschien nooit Lilly was geweest, als diezelfde vraag mij vroeger vaker was gesteld.

Iemands naam goed uitspreken, iemand vragen naar zichzelf. Kan het leiden tot een gevoel van belonging? Welke kleine én grote dingen kunnen wij doen als mens en als maatschappij om elkaar te betrekken? Hoe zorgen we voor een inclusieve samenleving, waarin we elkaar zien en waarin ruimte is voor iedereen?

Begrijpen waarom we zo zijn en waarom de stad eruitziet zoals die is 

Met afrobeats in je oortjes een bara halen op de Pretorialaan: het was waarschijnlijk niet gebeurd zonder het koloniaal en slavernijverleden van Nederland. Het laat ook zien dat het verleden niet op zichzelf staat en doorleeft in het heden. Hoe belangrijk is het dan om dat verleden te kennen in de context van hoe je jezelf verhoudt tot de maatschappij? Diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid zijn namelijk niet alleen belangrijk voor een ander, maar ook voor de manier waarop je de wereld om je heen ziet. 

In Rotterdam startte de gemeente een campagne om bij haar bewoners bewustwording te creëren over het koloniaal en slavernijverleden van de stad bij. Malouk van der Velden werkte samen met andere collega's en Ontwerpwerk aan deze campagne. Ze vertelt over hoe ze denkt dat ongemakkelijke gesprekken kunnen bijdragen aan het openstaan voor een ander. 

Lees hier Gelinkt door de tijd heen: de invloed van het koloniaal en slavernijverleden op het Rotterdam van nu

Niet meer alleen kunst van mannen met witte ballen aan de muur

Marianne van Bochove: Diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid zijn mooie termen, maar hoe breng je ze in de praktijk? Dat is een vraag waar veel organisaties mee worstelen. De documentaire White Balls on Walls van regisseur Sarah Vos, over het Stedelijk Museum in Amsterdam, spreekt mij aan, omdat het een kijkje achter de schermen geeft. Het laat niet alleen behaalde successen zien, maar ook waar het schuurt.

Er blijken in de opslagruimte van het museum bijvoorbeeld allemaal prachtige schilderijen van vrouwelijke kunstenaars te staan die nooit vertoond zijn. Door de discussie over diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid is hier opeens vraag naar. Maar je ziet ook waar het lastig wordt. Moeten we bepaalde schilderijen of foto's nog wel tonen, als ze een stereotype beeld schetsen van ‘de ander’? Moeten we titels van kunstwerken aanpassen als de gebruikte termen niet meer van deze tijd zijn, zoals ‘imbeciel’ of ‘prostituee’? Betekent meer ruimte voor een tot nu toe onderbelicht perspectief minder ruimte voor ‘de bekende namen’, waar bezoekers toch ook juist voor komen?

Wat me het meest bijblijft, is dat je diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid in onderlinge samenhang moet bekijken, binnen de hele organisatie. Onder de beveiligers van het museum is diversiteit al lang een feit, laat de documentaire zien. Maar is er daar ook inclusie en gelijkwaardigheid? Een genderneutraal toilet (door een medewerker ‘transgender toilet’ genoemd) wordt niet door iedereen enthousiast ontvangen. En de nieuwe gebedsruimte in de kelder van het museum is toch nog steeds vooral een opgelapte fietsenstalling.

Zoals Kauthar Bouchallikht en Zoë Papaikonomou schrijven in hun boek De Inclusiemarathon, begint het vaak met een vooruitstrevende voorhoede. Maar om je organisatie echt divers, inclusief en gelijkwaardig te maken, is het belangrijk om dit het verhaal van iedereen te maken. In de woorden van antropoloog Halleh Ghorashi, geciteerd in datzelfde boek: ‘Weerstand verdwijnt vaak snel als mensen zich gezien en gehoord voelen en het idee hebben dat ze onderdeel kunnen zijn van een gezamenlijke toekomstdroom.’

Bekijk hier de documentaire White Balls on Walls

Het belang van erkenning en elkaar aanspreken op de werkvloer

“Soms maken docenten en studenten weleens een fout en spreken me als haar aan. Dan corrigeren ze zichzelf vaak wel. Of andere studenten doen dat. Dat vind ik wel prettig.” Aan het woord is een student van De Haagse Hogeschool die zich als non-binair identificeert. Ik, Marianne, sprak met hen in het kader van een onderzoek dat EMMA en De Haagse Hogeschool deden naar diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid op school en op de werkvloer. 

Wat me opviel, was hoe belangrijk het is om verantwoordelijkheden niet alleen bij individuen te leggen, en zeker niet bij individuen die zelf tot een minderheidsgroep behoren. Dat jij niet zelf steeds de energie hoeft op te brengen om anderen ergens op aan te spreken, maar dat je collega's – en dan in het bijzonder degenen in een leidinggevende positie – dit vanzelfsprekend doen.

Mede op basis van het onderzoek heeft De Haagse Hogeschool een nieuwe minor ontwikkeld. Lees meer over de resultaten van het onderzoek en luister naar EMMA-onderzoeker Mary van den Wijngaart en Haagse Hogeschool-lector Katja Rusinovic over het belang van erkenning en handvatten om elkaar op team- en organisatieniveau aan te spreken.

Lees meer over de resultaten van het onderzoek

D&I is geen verbeterlijstje maar een fundamentele cultuurverandering 

Waarom blijft D&I vaak bij goed bezochte bijeenkomsten en goed gelikete blogs op intranet bij ambtelijke organisaties? Het begint doorgaans met een bestuurder die vindt dat er iets moet gebeuren met diversiteit en inclusie. Veel verder dan dat ‘iets’ reikt de visie op dat moment niet. Er wordt een team D&I aangesteld om invulling te geven aan dat ‘iets’. Vroeg of laat komt de realisatie bij het team D&I dat diversiteit en inclusie ook gaat om meer diversiteit in de top en het middenmanagement. Dus doorpakken in bijvoorbeeld de manier waarop mensen worden aangenomen. Soms is dat het startpunt van een cultuurverandering, maar vaak ook niet. 

Shervin Nekuee loopt sinds 2020 rond bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid als senioradviseur om invulling te geven aan dat ‘iets’ met diversiteit en inclusie. Volgens hem is het belangrijk om ervoor te zorgen dat iedereen in de organisatie eigenaarschap voelt over diversiteit en inclusie zodat deze cultuurverandering blijvend is. En er moet een visie zijn: ‘Niet D&I gehuld in goedbedoelde vaagheden, maar echt concreet: dit zijn de prioriteiten en zo gaan we er komen.’

Lees hier het artikel Shervin Nekuee: ‘Dit is een fantastische tijd voor cultuurverandering’ 

Door de ogen van Lilly: De wonderlijke avonturen van de familie Omerović

Lilly: “Terwijl ik luister naar het ontroerende en bijzondere verhaal van Adi, Narcisa en hun dochter Enna die terugblikken op hun vlucht uit Sarajevo naar Nederland, hun terugkeer naar Bosnië én hun herterugkeer naar Nederland, bedenk ik me hoe actueel de thema’s in hun verhaal zijn: ontheemding, gelijkwaardigheid, identiteit en je thuis voelen.

Tijdens de Balkanoorlog in de jaren negentig laat het gezin alles achter om naar Nederland te komen. Dan maken zij een bijzonder, maar in mijn ogen begrijpelijk besluit: Ze kiezen ervoor om niet als vluchteling te worden behandeld. Geen asiel, geen status, geen hulp van de overheid. Om zich waardig te voelen. In een periode van twintig jaar bouwen zij zelfstandig hun leven in Nederland op, verlangen ze zo erg terug naar hun thuis in Bosnië dat ze opnieuw alles achterlaten en komen ze er daar achter dat ze in Nederland ook een thuis hadden dat gemist kan worden. 

Hoewel we mensen dus toch vaak vragen naar en stereotyperen op basis van kenmerken zoals land van herkomst, laat het verhaal van de familie Omerović zien dat wie wij zijn en waar we ons thuis voelen veel complexer is: wat we meemaken houdt onze identiteit – en in sommige gevallen ook letterlijk onszelf – in beweging.” 

Beluister de podcast De wonderlijke avonturen van de familie Omerović

Kom je ook? 

HIP-Lezing: Koloniaal Den Haag: een onvoltooid verleden 

Wie door Den Haag loopt, komt overal sporen van het koloniale verleden tegen. Denk maar aan gebouwen als het voormalige ministerie van Koloniën, aan de vele Indische en Surinaamse restaurants of aan straatnamen als Javastraat en Tulapad. In regeringsstad Den Haag werden lange tijd beslissingen genomen die grote gevolgen hadden voor miljoenen mensen in Indonesië, Suriname en de Caribische delen van het koninkrijk.

Het Haags Historisch Museum organiseert van 25 maart t/m 3 september 2023 een tentoonstelling over het koloniale verleden én heden van Den Haag. Op 14 augustus kun je een lezing over de tentoonstelling bijwonen. Tijdens deze lezing hoor je de verhalen van koloniale bestuurders én van de mensen die destijds de gevolgen van hun besluiten voelden. 

Ook benieuwd naar hoe het koloniale verleden van Den Haag vandaag doorwerkt in de levens van mensen? Meld je aan voor de lezing Koloniaal Den Haag: een onvoltooid verleden.

Koloniaal Den Haag: een onvoltooid verleden

Tot slot

Het kleine gebaar van Natalia leerde mij, Lilly, dat het een groot effect kan hebben als iemand moeite doet om je erbij te betrekken. Oog hebben voor een ander en empathie tonen is essentieel voor een inclusieve maatschappij. En soms betekent dat ongemakkelijke gesprekken voeren en elkaar verbeteren als die ene persoon je collega niet goed aanspreekt.

Die verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij de mensen die tot een minderheidsgroep worden gerekend. Ook leidinggevenden en mensen met zeven vinkjes moeten diversiteit als iets fundamenteels zien als we een statement willen maken. Diversiteit en inclusie is geen verbeterlijstje dat je kunt aflopen. Met een vrije dag voor Keti Koti en een D&I team zijn we er nog niet.

Ruimte maken voor ieders verhaal is de eerste stap naar een inclusieve en gelijkwaardige maatschappij. Op je school, op je werk, in je vriendenkring en in je stad. 

Volgende maand versturen we een nieuwsbrief waarin we je meenemen in een ander maatschappelijk thema. Heb je nog vragen of opmerkingen? Stuur een mailtje naar redactie@emma.nl. 

Vond je deze nieuwsbrief leuk en wil je ‘m tippen aan je vrienden of collega’s? Leuk! Je kan ‘m gewoon doorsturen. 

Tot de volgende!

Marianne van Bochove en Lilly Bogičević

Onderzoekers bij EMMA