Sari sprak met longarts Idris Bahçe, Jeffrey Xavier van Stichting Islamitisch Centrum Yildiz, bestuurslid Dalila van een vrouwenorganisatie Zusters voor Zusters en restauranteigenaar Mohamed Zoulali, om antwoorden te krijgen op die vragen.

‘Al bijna 30 dagen sta ik voor de dageraad op met een ontbijtje. Ik drink wat, ik eet wat en vervolgens de hele dag NIETS. Je leest het goed, ook geen water. Sommige moslims  weten op de seconde nauwkeurig wanneer de zon onder gaat. Hier, in Rotterdam, was dat vandaag precies om 21:43. Voor mij het moment dat ik mijn vasten breek.

Veel mensen denken dat de Ramadan draait om het niet mogen eten en drinken, tot de zon zakt en de maan schijnt. Mijn geloof leert mij dat het vasten de band met God versterkt. Maar het is ook een periode van zelfreflectie en zelfbeheersing. Het helpen van behoeftigen. Zoveel mensen, zoveel wensen. Iedereen geeft uiteindelijk zijn eigen invulling aan de Ramadan.

Ondanks de diversiteit van de moslimgemeenschap, met haar werelden van verschil, delen we dit jaar in ieder geval één ding met elkaar. Het coronavirus. Dat maakt de Ramadan anders, ook voor mij. Het restaurant dicht, familiebezoeken afgeraden en moskeeën gesloten. Waar ik voorgaande jaren at met vriendinnen, mijn familie bezocht of bad in de moskee, zit ik nu thuis.’

Tussen coronapatiënten

Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid maakte al een factsheet voor de Ramadan in coronatijd. De boodschap was duidelijk: houd afstand en blijf thuis. Maar door deze maatregelen  missen veel moslims het samen zijn met hun familieleden. Zo ook Idris Bahçe, longarts in het Amsterdam UMC. Idris behandelt mensen met longkanker. Inmiddels is van de longafdeling een corona-afdeling gemaakt.

Idris: ‘Toen de lockdown net begon kreeg ik de functie corona-coördinator toegewezen en zat ik meteen tussen de corona-patiënten. Het voelde alsof ik uit mijn vertrouwde plek was gerukt.’ Niet alleen zijn werkzaamheden veranderden, ook moest Idris door de wisselende diensten in het ziekenhuis blijven slapen. Iets wat hij al jaren niet meer had gedaan. ‘Dit viel niet alleen mij zwaar, maar ook mijn gezin.’

Een paar collega’s zijn al ziek geweest of positief getest op corona. Zelf is Idris niet bang om ziek te worden. Na een drukke periode op de corona-afdeling, pakt hij nu langzaam weer zijn oude werkzaamheden op. Tijdens het vasten zijn de gebroken nachten de grootste uitdaging voor Idris. Maar effect op zijn werk heeft het vasten niet.

‘De gebroken nachten kunnen erg pittig zijn. Ik en mijn vrouw hebben ook nog drie jonge kinderen, dus je kunt begrijpen dat het bij ons altijd druk is. De eerste dagen heeft mijn lichaam daarom echt nodig om te wennen, daarom neem ik altijd vrij. Het is belangrijk om die balans te vinden tussen werken, vasten, het geloof en slapen.’ Maar het gemis van zijn familie is groot. ‘De afgelopen jaren brachten wij de laatste periode en het Suikerfeest door met familie in Turkije. Mijn ouders wonen daar een deel van het jaar, maar door de lockdown konden zij niet terug. Gelukkig kunnen we bellen met elkaar, want hen bezoeken gaat niet.’ In deze tijd zorgt Idris, samen met zijn gezin, voor een fijne Ramadan waarin zij ook dichter tot elkaar komen.

Dit jaar even anders

Dat het dit jaar even anders moet is duidelijk. En dat zorgt voor een zoektocht naar nieuwe initiatieven om verbonden te blijven met elkaar. Moskeeën kiezen ervoor om hun lezingen en preken digitaal aan te bieden. Sommige mensen maken voedselpakketten voor de armen. Er ontstaan ook andere initiatieven. Jeffrey Xavier onderhoudt de externe contacten voor de Stichting Islamitisch Centrum Yildiz en vertelt:

‘De moskee is een extra belangrijke plek voor moslims tijdens de Ramadan. Daar komen we samen om het vasten te breken en de tarawieh-gebeden te bidden. Dat zijn speciale avondgebeden in de Ramadan. Deze ontmoetingsplek valt nu weg. Je gaat daarom op zoek naar wat wel mogelijk is en hoe je als moskee je steentje kan bijdragen aan de maatschappij is deze bijzondere tijd van corona.’

De jongerenafdeling van de moskee, Zafer Jongeren, zag de impact van corona op de samenleving en besloot daarom actie te ondernemen. Twee keer per week worden - samen met DOCK – voedselpakketten en maaltijden uitgedeeld aan ouderen en kwetsbare mensen.

‘Eenzame mensen mogen ons ook opbellen voor een leuk gesprek en kunnen ons inschakelen als boodschappenhulp. Bijvoorbeeld omdat zij dit zelf niet meer kunnen.’ Een bijzonder moment was een speciale gebedsoproep die op 24 april klonk uit de minaretten van de moskee. ‘Met dit gebed bidden wij voor de samenleving, tonen wij solidariteit met de slachtoffers van het virus en steken wij zorgverleners een hart onder de riem.’ Inmiddels heeft de gebedsoproep de afgelopen drie weken plaatsgevonden.

Digitale iftar

Ook in de Blauwe Moskee in Amsterdam is door de stichting Zusters voor Zusters gezocht naar nieuwe manieren om in verbinding te blijven met elkaar. Zusters voor Zusters is een plek waar vrouwen, moslim of geen moslim, wekelijks samenkomen om het geloof en maatschappelijke thema’s te bespreken.

Bestuurslid Dalila vertelt het idee erachter: ‘Tijdens de Ramadan zijn we een belangrijke plek voor vrouwen die zich eenzaam voelen in deze periode. Maar ook gewoon voor zij die op zoek is naar gezelligheid. Dat kan dit jaar helaas niet, dus zoek je naar alternatieven. Daardoor ontstond het idee voor een digitale iftar. Gewoon via Zoom.’

Ondanks dat er veel waardering is voor de activiteiten van Zusters voor Zusters, loopt het online nog geen storm. ‘Sommige vrouwen vinden het toch wel gek om met een bord achter hun beeldscherm te zitten. Hopelijk is die digitale drempel niet te hoog, want het is een hele mooie en fijne manier om in contact te blijven met elkaar.’

Een warme maaltijd

Restauranteigenaar Mohamed Zoulali wil ook een bijdrage leveren. Bij zijn restaurant UNO mogen mensen een gratis warme maaltijd ophalen. Dagelijks deelt hij - samen met vrijwilligers en vier moskeeën - zo’n 700 gratis maaltijden uit. UNO neemt samen met moskee An Nour en Mehr de bereiding op zich en zorgt met drie moskeeën dat het eten bij behoeftigen terecht komt.

Mohamed zegt: ‘In deze tijd moeten wij iets doen voor onze medemens. Wij willen er voor mensen zijn die het nu moeilijk hebben. Laten weten dat zij er niet alleen voor staan. Dat we er samen uit zullen komen.’ Met hun acties hopen zij ook anderen te motiveren om iets te doen voor een ander.   

Reflectie en bezinning

‘Door deze initiatieven zie ik dat de Ramadan een mooi aangrijpingspunt is geweest om te zoeken naar manieren om de verbinding met elkaar en de samenleving te behouden. Juist in deze periode van reflectie en bezinning houden zij mij een spiegel voor: Wat doe ik om die verbinding te zoeken met mijn familie, buren en de kwetsbaren in de samenleving? En het laat je nadenken over de toekomst. Wat is het nieuwe normaal? Als het nieuwe normaal betekent dat we in een anderhalvemetersamenleving dichterbij elkaar komen dan ooit, dan omarm ik dat van harte!’