Donderdag

Premier Rutte geeft een persconferentie en kondigt verregaande maatregelen aan, maar wil tegelijkertijd scholen, mbo’s en kinderopvang open houden. Dit is enerzijds een gezondheidsafweging: kennis over het virus zou uitwijzen dat kinderen en jongeren minder besmettingsgevaar lopen. Een andere, zwaarwegende afweging is de ontwrichting van de samenleving wanneer alle scholen dicht zouden gaan, vanwege alle werkende ouders die dan ook thuis moeten blijven. Maar het hek is van de dam. Met name de uitspraak dat kinderen (en hun leerkrachten) minder gevaar lopen wordt door velen publiekelijk in twijfel getrokken. Er volgt een Kamerdebat dat tot diep in de nacht duurt. 

Vrijdag

In de dagen daarna groeit de maatschappelijke onrust. Sportverenigingen buitelen over elkaar heen om aan te kondigen dat alle amateurwedstrijden en -trainingen werden afgelast. Waarom mogen kinderen niet meer buiten hockeyen, maar moeten ze wel naar school in slecht geventileerde gebouwen? En waarom sluiten andere landen dan wel hun scholen? Schoolleiders en belangenbehartigers in het onderwijs laten zich horen en een open brief van een bezorgde juf wordt op social media vijftienduizend keer gedeeld. 

Je kunt deskundige zijn op het ene terrein, maar dat maakt je nog geen expert in een (aanpalend) veld.

In het wekelijkse gesprek met de Minister-President op vrijdag 13 maart op NPO Radio 1, geeft Mark Rutte aan te varen op de “adviezen van zijn experts”, die op hun beurt rapporten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) volgen. Daaruit blijkt, aldus Rutte, dat het voor de verspreiding van het virus niet noodzakelijk is om de scholen te sluiten. Op een opmerking van de verslaggever over bronnen die dat tegenspreken: “Tuurlijk, wij kunnen allemaal op internet kijken, dat doe ik ook wel eens. Maar daarmee ben je nog geen expert.” 

Zaterdag

Ondertussen wordt er volop gehamsterd en groeit het onbegrip over het niet sluiten van de scholen. De Federatie Medisch Specialisten laat zich horen: “Wij vragen ons af of er voldoende onderbouwing is om de scholen open te houden.” Wacht, horen we hier experts? Het is in ieder geval een geluid dat gretig wordt overgenomen door nieuws- en sociale media.

Zondag

Vandaag wordt duidelijk dat alle scholen tóch sluiten. Sjaak de Gouw, hoofd Infectieziekten bij de GGD, die een dag eerder nog pleitte voor het openhouden van de scholen, zegt hierover op NPO Radio 1: “Het is een afweging van belangen. Hiermee wordt de onrust onder de bevolking in ieder geval aangepakt. Mensen voelen zich veiliger en zijn dan ook beter bereid de maatregelen te volgen. En dat is voor een bestrijding minstens zo belangrijk als de medisch-epidemiologische aspecten.” 

Het lijkt erop dat inmiddels niet alleen medische kennis, maar ook sociaalpsychologische kennis een plekje aan de crisistafel heeft gekregen. Wetenschappelijke kennis is immers niet alleen kennis uit de natuurwetenschappen. Ook kennis over menselijk gedrag, over communicatie, en over groepsprocessen is relevant. Sociaalwetenschappelijke kennis dus.

Experts

Columnist Cecile Janssens maakt in deze discussie een interessant punt op NRC.nl: je kunt deskundige zijn op het ene terrein, maar dat maakt je nog geen expert in een (aanpalend) veld. Het maakt pijnlijk duidelijk hoe wetenschappelijke disciplines zich steeds verder hebben gespecialiseerd. Janssens gebruikt in haar column zichzelf ter illustratie: “Ik ben een epidemioloog, maar ik weet vrijwel niets van epidemieën.” Hoe duiden we de uitspraken van de Federatie van Medisch Specialisten? Is het aan hen een WHO-rapport in twijfel te trekken? Artsen die dag in, dag uit werken op een intensive care zeggen het een, virologen zeggen het andere. Ook in andere dossiers zien we dat “wat uit onderzoek blijkt” lang niet altijd overeenkomt met wat we in de dagelijkse praktijk zien – en wat is dan waar? Waar moet je je als openbaar bestuur in tijden van crisis op baseren? 

Wetenschap staat nooit stil

Wat de huidige situatie niet makkelijker maakt, is dat de kennis over de eigenschappen van dit virus nog volop in ontwikkeling is. Veel is gebaseerd op wat wetenschappers weten over het gedrag van vergelijkbare virussen. Doordat er steeds meer data uit China beschikbaar komt over het verloop van het incubatie- en ziekteproces, komen daar elke dag nieuwe inzichten bij. Over het gedrag van het virus, welteverstaan. 

Nooit eerder werd zoveel gevraagd van ons openbaar bestuur. Adequaat optreden in tijden van crises, helder communiceren – ook als de informatie niet compleet is, of voortdurend wijzigt – ga er maar aan staan. Als deze crisis ons één ding leert, dan is het wel dat wetenschappelijke kennis niet alleen over natuurwetenschappelijke kennis gaat. Ook de gammawetenschappen – de disciplines die zich bezighouden met menselijk gedrag, openbaar bestuur, en communicatie – zitten in tijden van betwiste kennis aan tafel. Want juist deze kennis helpt bestuurders te anticiperen op maatschappelijke onrust. Onrust die de indamming van zo’n ernstig virus in de weg kan zitten – de reden dat de scholen tóch moesten sluiten.