Inwoners, bedrijven en organisaties worden steeds vaker gevraagd om mee te denken over beleid en besluitvorming. Dit kan een heel nuttig middel voor besluitvorming zijn: wetenschappelijk onderzoek laat (onderzoek burgerparticipatie) zien dat participatie besluitvorming kan democratiseren en burgers goed in staat stelt om invloed te hebben op beslissingen die hen aangaan. Ook gaat de kwaliteit van besluiten omhoog door gebruik te maken van kennis en expertise van burgers. Daarnaast zorgt participatie voor meer gelijkwaardigheid tussen bewoners, overheid en andere betrokkenen. Dat kan weer leiden tot minder conflict en meer begrip voor overheidsbesluiten.

Burgerberaad of een participatietraject

Er zijn allerlei vormen van participatie. Een van de populairste vormen van het moment is het Burgerberaad. Een burgerberaad is representatief, zorgt voor constructieve gesprekken over moeilijke onderwerpen en helpt politici bij het nemen van een gedragen besluit. Maar dat maakt een ander participatietraject niet minder effectief. Waar bij een burgerberaad mensen geselecteerd worden met behulp van een lotingstool, focust een participatietraject zich op spontane betrokkenheid. Denk aan je mening geven op straat of langsgaan tijdens een inwoneravond.

Bij een particpatietraject wordt er van tevoren strategisch nagedacht over manieren om een zo divers mogelijk groep te betrekken. Dat maakt het een participatietraject vrijblijvender. Als je aan een burgerberaad meedoet, ben je als burger verbonden aan een langer traject. Naast een inhoudelijke opbrengst heeft een participatietraject nog meer voordelen:

• Het vergroot het vertrouwen van mensen in de overheid;
• Het zet mensen aan het denken over duurzame energie-opwek;
• Het draagt bij aan de legitimiteit van een besluit;
• Het zorgt voor meer begrip onder burgers voor een besluit.

Lees hier meer over burgerberaden: '4 tips om drempels voor deelname aan een burgerberaad te verlagen'

Participatie in regio Midden-Holland

Voor de Regionale Energie Strategie van Midden-Holland (RES MH) is gekozen voor een participatietraject. De RES-regio Midden-Holland is een van de dertig energie-regio’s waar Nederland in onderverdeeld is. Iedere regio heeft de taak om voor 2030 zoveel mogelijk voor duurzame energie op te wekken. Dit draagt weer bij aan klimaatdoelen van het Klimaatakkoord.

Lees hier meer over de RES: 'De RES zorgt voor een stille revolutie op het gebied van samenwerking en verduurzaming. Maar wat is het eigenlijk?'

De RES-regio Midden-Holland bestaat uit de gemeenten Bodegraven-Reeuwijk, Gouda, Krimpenerwaard, Waddinxveen en Zuidplas. De vijf gemeenten hebben in de RES afgesproken om in 2030 samen 0,435 terra wattuur duurzame energie op te wekken met zonne-energie. Uit de berekeningen bleek dat dit doel niet gehaald zou worden met alleen zonnepanelen op daken. Dus moet er uitgeweken worden naar zonnepanelen op ‘land’. Zo’n zonneweide klinkt wellicht zonnig, maar het heeft ook een flinke impact hebben op het landschap. Daarom moet er niet alleen goed nagedacht worden over de juiste locatie voor zo’n zonneweide, maar moet er ook draagvlak in de omgeving gecreëerd worden.

Impact participatietraject

Een manier om steun te creëren, is door bewoners uit de omgeving te raadplegen en hun mening mee te nemen in het RES-besluit. Voor de gemeenten van de RES-regio Midden-Holland was het dan ook belangrijk dat er een participatietraject kwam, zodat er advies opgehaald kon worden bij inwoners over geschikte gebieden voor zonnevelden.

EMMA heeft dit proces uitgedacht en uitgevoerd. Het participatietraject is opgedeeld in meerdere fases, om zo een diverse groep mensen te bereiken en antwoord te krijgen op de vraag: Welke gebieden zijn het meest geschikt voor het opwekken van zonne-energie?

Vragenlijst

Tijdens fase 1 is een vragenlijst rondgestuurd via de website, sociale media-kanalen, nieuwsbrieven, lokale kranten van de desbetreffende gemeenten en maatschappelijke partners. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken met de vragenlijst, kon deze zowel digitaal als op papier ingevuld worden en konden mensen ons bellen voor hulp bij het invullen en was er een voorleesfunctie op de website.

De kunst van het maken van een goede vragenlijst zit hem in de taal. Een technisch onderwerp als de energie-transitie te vertalen naar toegankelijke taal is best ingewikkeld. Door goed na te denken over woordkeuze, vraagstelling en lengte slaagden we erin een begrijpelijke vragenlijst uit te kunnen zetten die door ruim 1800 mensen is ingevuld!

Straatgesprekken

Voor fase 2 gingen we op verschillende momenten en op afwisselende locaties de straat op om in gesprek te gaan met inwoners. Dat is niet makkelijk: bedenk maar hoe je zelf reageert als je op straat aangesproken wordt door een vreemde met een vragenlijst. Het liefst loop je met een boog om deze mensen heen. Om deze reactie te voorkomen, gebruikten wij daarom een groot bord dat meteen de aandacht trok. Op dit bord stond een prikkelende hoofdvraag en concrete voorbeelden. Mensen konden stickers op het bord plakken om hun mening te geven. De gesprekken zijn soms best ingewikkeld: je vraagt inwoners toch naar iets wat hun achtertuin raakt, niet die van jou. Het bord bleek een goede manier om het gesprek te starten. Op een dagdeel spraken we zo’n 30 tot 50 mensen!

Inwoneravonden

In fase 3 organiseerden we inwoneravonden. Op verschillende locaties werden inwoners uitgenodigd om in gesprek te gaan met de wethouder en mensen van de gemeente, RES Midden-Holland en EMMA. Ook konden inwoners op post-its hun mening geven over verschillende thema’s rondom het opwekken van duurzame energie, uitgelicht op grote posters aan de muur.

Deze inwoneravonden vragen om een meer serieuze houding. Hier kwamen vooral inwoners op af die zich al langer bezighouden met dit vraagstuk. Luisteren, prangende vragen beantwoorden en andere perspectieven geven is dan van belang. Want waar mensen tijdens de straatgesprekken vaak een beetje overvallen werden met onze vragen over duurzame energie opwek, trekken dit soort avonden mensen aan met kennis over het onderwerp. Gelukkig konden we door goed naar elkaar te luisteren en mensen de ruimte te geven hun ideeën op papier te zetten, interessante gesprekken voeren en wederzijds begrip creëren.

Stakeholdergesprekken

In de vierde fase vonden de stakeholdergesprekken plaats. Natuurorganisaties, agrariërs, projectontwikkelaars en energiecoöperaties spelen ieder een eigen, belangrijke rol bij het ontwikkelen van zonnevelden en bij de inrichting van de openbare ruimte. Uit de vier groepen stakeholders brachten we organisaties bij elkaar om te vragen hoe zij naar gebieden en voorwaarden voor zonnevelden kijken. Maar misschien nog wel belangrijker: we brachten ze samen om het gesprek met elkaar aan te gaan. Bij het ontwikkelen van zonnevelden en andere duurzame energieprojecten zullen ze elkaar namelijk nodig gaan hebben. En dus is het goed dat ze van elkaar weten wat ieders belang is en welke zorgen er zijn.

Na een algemene introductie spraken de stakeholdergroepen apart met elkaar over de vragen die we ook aan inwoners hadden gesteld. Daarna nodigden we hen weer uit samen te komen en hun belangrijkste ideeën te delen met de andere groepen.

Dit was best een spannend onderdeel: er werd best verschillend gedacht over een aantal belangrijke onderwerpen. Maar onze opzet werkte: door de stakeholders als groep hun belangrijkste punten te laten presenteren aan de anderen, bleek dat ze het over het overgrote deel eens zijn. Er ontstond een gedeeld gevoel dat er oplossingen denkbaar zijn waar iedereen zich in kan vinden. Cliché maar waar: zoek elkaar op en ga in gesprek, luister goed naar de wensen en zorgen van de ander.

Communicatie is key

Tijdens dit participatietraject hebben wij ook een boel nieuwe inzichten opgedaan. Zo hebben we gemerkt hoe belangrijk het is om tijdig met de communicatie te beginnen. Bij alle bovengenoemde fases is communicatie namelijk het sleutelwoord. Mensen moeten weten wat wanneer plaatsvindt, hieraan herinnerd worden en enthousiast gemaakt worden om deel te nemen. Dat betekent dat we tijdens de voorbereiding van een participatietraject snel knopen door moeten hakken, zodat we vroegtijdig kunnen beginnen met de communicatie.

Ook is het belangrijk om een goede balans te vinden tussen overleg en keuzes maken. We werkten samen in een groot team, wat het soms uitdagend maakte om iedereen op een lijn te krijgen. Het traject was een grote klus om te klaren, maar dat we er met zo’n groot team aan mochten werken maakte het ook extra leuk.

Rapportage

Tot slot bundelden we alle inzichten. Wat is er opgehaald aan informatie? Hoe staat dat tot verhouding met elkaar? En welk advies kan EMMA daarmee geven? Deze inzichten verschijnen binnenkort in een rapport dat te vinden zal zijn op de website van de RES Midden Holland.