Hoe het begon

In 2019 publiceerde het kabinet het Klimaatakkoord: de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs. Daarin spraken Rijk, provincies, gemeenten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties af dat Nederland de CO2-uitstoot in 2030 met de helft gaat verminderen ten opzichte van 1990. Die ambitie is gebaseerd op gesprekken die de deelnemende partijen voerden over mobiliteit, landbouw en landgebruik, industrie, gebouwde omgeving en elektriciteit. ‘Vanuit het thema elektriciteit zijn verschillende plannen gesmeed’, legt Raimond uit. ‘Zo werd besloten dat er op nationaal niveau wind op zee opgewekt moest worden. Maar een groot deel van de duurzame energie zou ook op land opgewekt moeten worden.’

En die duurzame energieopwekking op land, dát is waar de RES om de hoek komt kijken. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen besloten om op dit thema de handen ineen te slaan. ‘Zij zeiden: “Laat ons lokaal bepalen waar energie moet worden opgewekt, want wij kennen de regio’s”’, vertelt Franka.

Zij vormden 30 energieregio’s in heel het land - veelal op basis van eerdere samenwerkingen tussen gemeenten in de regio’s. Het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (RES) ondersteunt de regio’s. Deze RES-regio’s onderzoeken waar en hoe duurzame elektriciteit op land het beste kan worden opgewekt. Daarbij is ervoor gekozen om uitsluitend te werken met beproefde technologie: windmolens en zonnevelden.

Het bod

Het Rijk vroeg iedere regio zelf te bepalen hoeveel duurzame energie lokaal zou kunnen worden opgewekt en waar en hoe ze dat wilden doen. Elke regio heeft op zijn eigen manier dit ‘bod’ berekend. Raimond: ‘Dat bod draait om wat er in theorie opgewekt zou kunnen worden. Daarbij is gekeken naar technologische mogelijkheden, maar bijvoorbeeld ook naar beperkingen rondom landbouwgrond, natuurgebieden, afstanden tot woonwijken en aanvliegroutes van vliegtuigen. Uit die puzzel is per regio een bod naar voren gekomen: een kaart waarop grofweg is aangegeven welke gebieden geschikt zijn voor zonne- en windenergie en hoeveel duurzame energie daar vóór 2030 wordt opgewekt. De hoop van de Rijksoverheid was dat al die biedingen uit zouden komen op 35 Terawattuur. Dat lijkt – op papier – ruimschoots gelukt.’

Een waarschuwing: dit volgende stukje wordt wat technisch. Maar om het formaat van deze ambities te begrijpen is het belangrijk om het begrip “Terawattuur” te snappen. Een wattuur (Wh) is een meeteenheid voor energie. Het is een manier om de hoeveelheid arbeid die is verricht, bijvoorbeeld door je koelkast of je televisie, te meten. Energiebedrijven brengen deze verbruikte energie normaal gesproken in rekening per Kilowattuur: duizend watturen. Een gemiddeld Nederlands huishouden verbruikt jaarlijks zo’n  2.500 kilowattuur elektriciteit. Een Terawattuur is een miljard Kilowattuur. Met 35 Terawattuur zou je dus jaarlijks zo’n 14 miljoen huishoudens van duurzame elektriciteit kunnen voorzien.

RES 1.0 en 2.0

In de zomer van 2021 leverden alle 30 RES-regio’s hun “RES 1.0” op: het bod en het plan van aanpak voor de opwek van duurzame energie in de regio. Elke twee jaar geeft elke regio inzicht in de voortgang van de uitvoering. Dat doen zij in een RES Voortgangsdocument. De eerste leveren de regio’s in op 1 juli 2023. Zo houden de regio’s en NP RES samen ook zicht op de voortgang. Is er sprake aangepaste of nieuwe kaders ten opzicht van de RES 1.0 of specifieke gebieden, die de regio wil vastleggen voor het plaatsen van zonnepanelen of windmolens, dan maakt de regio tussen 2022 en 2024 de ‘RES 2.0’. Daarbij moet in veel gevallen ook een plan-MER (milieueffectrapportage) uitgevoerd worden. Zo’n MER brengt de gevolgen van een plan of project op het milieu en de omgeving in beeld, voordat het in gang wordt gezet. Het doel daarvan is om het milieu een volwaardige plaats te geven in de besluitvorming over plannen en projecten.

Eind 2030 moet er dan in totaal 35 Terawattuur duurzame energie geleverd worden door de 30 regio’s. Dat lijkt nog ver weg, maar dat valt tegen, waarschuwt Raimond. ‘Door alle procedures duurt het in Nederland erg lang om zonnevelden en windparken te bouwen. Daarom moeten op 1 januari 2025 alle vergunningen voor zon- en windparken verleend zijn. Dat is absoluut de grootste uitdaging waar de RES-regio’s nu voor staan. Een windmolen bouwen kost een jaar, maar de ruimtelijke procedure kost vaak zo’n 6 tot 7 jaar.’

De RES in de praktijk

Het doel – regionaal duurzame energie opwekken met zonnevelden en windmolens – is duidelijk. Maar hoe ziet zo’n RES-regio er dan uit? Franka legt uit: ‘De RES is eigenlijk vrij abstract. Het is geen geformaliseerde bestuurslaag, dus dit verschilt ook per regio. Het zijn in ieder geval de  gemeenteraden die samen met de provincie en de waterschappen besluiten maken.’ In zekere zin zijn RES-regio’s vooral praatclubs waarin bestuurders en wethouders samenkomen. De RES-regio kan dan ook geen formele besluiten nemen. De afspraken die binnen de RES worden gemaakt, moeten goedgekeurd worden door de individuele gemeenteraden. Uiteindelijk zijn de lokale gemeenteraden dus verantwoordelijk voor de plannen en beslissingen die binnen de RES-regio’s worden voorgesteld. 

Dat is ook voor inwoners van gemeenten belangrijk om te weten, vindt Raimond. ‘De RES is geen instantie die over het hoofd van inwoners en gemeenteraadsleden heen van alles bekokstooft. Uiteindelijk gebeurt het gewoon in jouw gemeenteraad. Dus heb je vragen over de RES, ga dan naar jouw lokale bestuur toe.’

Maar staar je ook niet blind op de RES, waarschuwt hij. ‘Veel regio’s hebben ambitieuze CO2-doelstellingen. Den Bosch wil bijvoorbeeld CO2-neutraal zijn in 2045. De RES is maar een klein deel van wat de regio’s te wachten staat. De opgave om in 2050 klimaatneutraal te zijn is veel groter dan de RES alleen.’

Woordenlijst

Om het net van ambtelijk energiejargon te helpen ontwarren, zetten we een aantal van de belangrijkste begrippen op een rijtje:

Bod

Een aanbod door de RES-regio van de geschikte gebieden voor opwek van zonne- en windenergie en de hoeveelheid duurzame energie die hier kan worden opgewekt.

Elektriciteit

Elektriciteit is een vorm van energie van bewegende elektronen (kleine deeltjes die deel uitmaken van een atoom). Elke elektron heeft een elektrische lading. Als deze deeltjes zich verplaatsen, komt er energie vrij in de vorm van elektriciteit, die wij gebruiken om elektrische apparaten te laten draaien.

Energie

Energie is een meetbare eigenschap van een natuurkundig fenomeen. Het wordt ook wel gedefinieerd als het natuurkundig vermogen om arbeid te verrichten. Om iets te laten werken of om een verandering te bewerkstelligen is energie nodig. Alles wat beweegt, warm is of eenvoudigweg iets doet bevat energie. Energie kent veel verschillende bronnen en vormen, waaronder stroom en gas.

MER

Milieueffectrapportage. Een MER brengt de milieugevolgen van een plan of project in beeld voordat de plannen worden uitgevoerd. De initiatiefnemer beschrijft de verwachte gevolgen voor het milieu in een milieueffectrapport. Zo kan de overheid die het besluit neemt de milieugevolgen bij haar afwegingen betrekken. De rapportage gaat dus over gevolgen voor natuur en biodiversiteit, maar bijvoorbeeld ook over landschappelijke kwaliteit, bevordering van de kwaliteit van de leefomgeving, en de samenhang van het project met bijvoorbeeld nieuwbouw of de landbouwtransitie. De MER is van toepassing op zowel projecten (project-MER) als op plannen en programma’s (plan-MER).

Netcapaciteit

Netcapaciteit (of transportcapaciteit) geeft aan hoeveel elektriciteit er door een net getransporteerd kan worden.

Netcongestie

Er is sprake van netcongestie als de vraag naar transport van elektriciteit (zowel bij de aanbieder als de afnemer) groter is dan de transportcapaciteit van het net. Dat houdt in dat de maximale hoeveelheid elektriciteit die per kwartier verplaatst kan worden over het net, al bereikt is.

NP RES

Nationaal Programma Regionale Energiestrategie. Het NP RES ondersteunt de 30 RES-regio’s bij het maken van de regionale energiestrategieën. Opdrachtgevers zijn de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen en de ministeries van Economische Zaken en Klimaat en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en namens het Rijk.

NRD

Notitie Reikwijdte en Detailniveau. De NRD markeert de start van de plan-MER procedure. In de NRD wordt ingegaan op de te beschouwen milieuaspecten en te onderzoeken alternatieven.

RES 1.0

Iedere RES-regio maakt een RES 1.0. Hierin zet de regio haar plannen uiteen voor de opwek van duurzame energie (wind en zon) in de regio.

RES 2.0 (en 3.0, 4.0, etc.)

Tussen 2022 en 2024 publiceert iedere RES-regio een RES 2.0 (of RES Herijking 2.0). Dit is een document dat de regio maakt als er aangepaste of nieuwe kaders zijn ten opzichte van de RES 1.0 of als het beleid/locatie concreter worden gemaakt. Na de RES 2.0 kunnen meer van zulke herijkingen volgen. 

Terawattuur (TWh)

Een hoeveelheid (elektrische) energie. Eén Terawattuur is een miljard Kilowattuur (kWh). Als je een machine met een vermogen van 1 kW een uur laat werken, heb je een energie van 1 kWh verbruikt.

Transportschaarste

Transportcapaciteit is de ruimte die er op het elektriciteitsnet is om elektriciteit te transporteren van opwekkers (elektriciteitscentrales en wind- en zonneparken) naar verbruikers (huishoudens, bedrijven, industrie). Wanneer er geen ruimte meer op het elektriciteitsnet is om elektriciteit te transporteren, spreken we van transportschaarste.
 

Staat het begrip dat je zoekt hier niet tussen? Hier Opgewekt maakte ook een uitgebreide energiebegrippenlijst.