Burgerpanel of burgerforum?  

Burgerfora zijn een waardevolle en broodnodige aanvulling op de bestaande instrumenten van onze representatieve democratie, waar we zo snel mogelijk meer ervaring in de praktijk mee op moeten doen. Burgerfora kunnen bijdragen dragen aan het doorbreken van inhoudelijke patstellingen en het formuleren van genuanceerde oplossingen. Ze bieden oplossingen voortgebracht door de samenleving, niet geremd of gestuurd door partijpolitiek, herverkiezingen, lobby of macht. Logische oplossingen, die opvallend vaak op de steun van de overgrote meerderheid van de samenleving kunnen rekenen. 

In de praktijk worden de termen burgerpanel, burgerforum en burgerberaad vaak door elkaar gebruikt. Over het algemeen wordt dan verwezen naar een gelote groep burgers die met elkaar in gesprek gaat en een advies uitbrengen aan een overheid over een bepaald maatschappelijk thema. Wat deze methoden met elkaar gemeen hebben is dat het een intensieve vorm van burgerparticipatie is, het streeft naar een representatieve groep burgers, deze groep is geselecteerd op basis van loting en gericht is op onderlinge dialoog en deliberatie.   

Toch zijn er ook verschillen tussen deze methoden. 

Een burgerpanel kenmerkt zich door een lichtere vorm van inspraak en heeft dus minder invloed op overheidsbeleid en politieke besluitvorming dan een burgerforum. Ook is het doorgaans een gelote groep burgers die zich eenmalig buigt over een maatschappelijk vraagstuk. Deze groep kan op gezette tijden samenkomen om telkens over een ander onderwerp te adviseren of één keer over een specifiek onderwerp een advies uit te brengen.  

Een burgerforum kan omschreven worden als één groep gelote burgers die meerdere keren samen komen om zich over een specifiek maatschappelijk vraagstuk te buigen. Door vaker samen te komen kunnen zij uitgebreid perspectieven, meningen en informatie met elkaar uitwisselen. Uiteindelijk komen zij tot een gezamenlijk advies over het vraagstuk. Het advies van een burgerforum heeft vaak veel invloed op de politieke besluitvorming. Voor de term burgerforum wordt vaak ook de term burgerberaad gebruikt.  

Wat kies je wanneer? 

In West-Brabant is gekozen voor een eenmalig burgerpanel in de vorm van een brede toetsing. Tijdens deze brede toetsing kwamen gelote groepen bewoners eenmalig bijeen om input te geven. Op die manier wilde de regio toetsen hoe bewoners aankijken tegen een vraagstuk én werd een brede groep bewoners actief betrokken bij de ontwikkelingen. ​ 

De regio West-Brabant koos hiervoor omdat het onderwerp waar zij meer over wilden weten, de betaalbaarheid van energie, een thema is wat iedereen op verschillende manieren raakt. De regio wilde daarom van een brede groep inwoners horen hoe zij vanuit hun leefsituatie tegen dit onderwerp aankijken. Op die manier kwamen zo veel mogelijk geluiden aan bod tijdens de gesprekken. Aan het eind van iedere bijeenkomst gaven deelnemers een individueel advies, om zo ook de stemmen te horen die in groepen zachter klinken.  

In juni organiseert EMMA met West-Brabant een burgerforum. Het burgerforum zal zich buigen over de inpassing van windmolens en zonnevelden in het landschap. Bij het plaatsen van windmolens en zonnevelden moeten veel afwegingen gemaakt moeten worden over uitzicht, geluidsoverlast, aansluiting op het elektriciteitsnet, verdienmodellen en nog veel meer. Het is een onderwerp waar de meningen vaak over zijn verdeeld. Om tot een advies te komen zijn verdiepende gesprekken nodig waar deelnemers de tijd voor kunnen nemen. Daarom is er voor een burgerforum gekozen. 

Lees meer over het inzetten van burgerfora bij klimaatbeleid in het adviesrapport “Betrokken bij Klimaat” van de adviescommissie Brenninkmeijer.  

Het belang van een goed vraagstuk 

EMMA kreeg de opdracht van de RES-regio West-Brabant om burgerpanels te organiseren. In Regionale Energie Strategieën (RES) worden veel nationale afspraken uit het Klimaatakkoord in de praktijk gebracht. Dit gebeurt in een landsdekkend programma van 30 regio’s. Een van deze regio’s is West-Brabant.  

Bestuurders van de regio West-Brabant hebben besloten om in deze vorm burgers te betrekken bij het ontwikkelen van de RES 2.0. De Regionale Energiestrategie is namelijk een dynamisch programma, wat iedere twee jaar wordt herijkt. 

De bestuurders van de regio West-Brabant hebben met elkaar afgesproken dat de uitkomsten van de burgerpanels een plek krijgen in de RES 2.0, die volgend jaar wordt opgeleverd. Zulk bestuurlijk commitment is een essentiële voorwaarde voor het slagen van burgerpanels. Het moet vooraf duidelijk zijn wat er gebeurt met de input van burgers en welke mate van invloed zij hebben. Anders bestaat het risico dat het proces een wassen neus wordt zonder resultaten.  

Vervolgens ging EMMA aan de slag met het formuleren van een goed vraagstuk. Een goed vraagstuk is een tweede belangrijke voorwaarde voor een succesvol burgerpanel. Om te beginnen moet het ook echt een vraag zijn en niet slechts een onderwerp. Ook wil je geen ja-nee vraag neerleggen, maar juist een open vraag waarop meerdere antwoorden mogelijk zijn. De vraag moet tenslotte relevant zijn voor burgers en raken aan hun leefwereld. Zo kwamen we in West-Brabant uiteindelijk uit op de overkoepelende vraag “Hoe blijft de energierekening te betalen voor jou en ons allemaal?”.  

Zo krijg je een representatieve groep deelnemers 

Daarna hebben we gekeken naar het samenstellen van een zo representatief mogelijke groep inwoners uit de regio West-Brabant. Hiervoor werden eerst 10.000 adressen uit de regio geloot, evenredig verdeeld over de verschillende gemeenten. Deze adressen ontvingen allemaal een persoonlijke uitnodiging per brief met een unieke code om zich online aan te melden voor het burgerpanel. Bij aanmelding werden deelnemers naar een aantal achtergrondkenmerken gevraagd die voor het vraagstuk van belang waren: leeftijd, woonplaats en inkomen per huishouden.  

Op de sluitingsdatum voor aanmelding werd door het systeem op basis van een algoritme een loting gedaan uit alle aanmeldingen. Hier rolde een lijst uit met het gewenste aantal deelnemers per categorie. Deze namen en adressen ontvingen bericht om daadwerkelijk mee te doen.  

Om te zorgen dat het burgerpanel toegankelijk zou zijn voor een zo divers mogelijke groep hebben we er voor gekozen om de uitnodiging te vertalen naar de meest voorkomende talen in de regio: Engels, Turks, Pools en Arabisch. Ook hebben we ondersteuning in verschillende vormen aangeboden, zoals het vergoeden van reiskosten, regelen van kinderopvang of de aanwezigheid van een tolk tijdens de bijeenkomsten.  

Toen de brieven eenmaal verstuurd waren en de aanmeldingen binnen kwamen werd duidelijk dat vooral oudere, witte en hoogopgeleide inwoners van de regio interesse hadden om deel te nemen. Een belangrijke groep om te betrekken, maar niet representatief voor de regio. Toen hebben we besloten om flyers gericht op jongeren te versturen. Ook hebben we de boodschap via social media verspreid en jongerennetwerken in de regio aangesproken om de uitnodiging te verspreiden. De aanmeldingen die daaruit volgden waren duidelijk een jongere groep, waardoor de samenstelling meer in balans kwam. 

We hebben geleerd dat alleen een brief sturen niet werkt als je een diverse groep deelnemers wilt werven. Daarom moet je waar nodig ook langs de deuren gaan, inzetten op social media campagnes en gebruikmaken van netwerken in de regio, gemeenten en buurten. Zeker als RES-regio, waar je verder afstaat van inwoners dan als gemeente. Een goede samenwerking met gemeenten of netwerken in buurten is dan van belang.  

Een actueel burgerpanel 

Na het vaststellen van de groep deelnemers was het tijd voor de echte ontmoeting. We organiseerden een aantal bijeenkomsten fysiek op mooie locaties in West-Brabant en een aantal bijeenkomsten online. De fysieke bijeenkomsten startten we met een lekkere lunch of een goed diner. We merkten gelijk hoe belangrijk dit was voor de sfeer en kennismaking onderling. Er ontstond snel een vertrouwelijke sfeer.  

Vervolgens werd er in de materie gedoken. Het thema van de burgerpanels was ineens heel actueel, vanwege de oorlog in Oekraïne gingen veel dagelijkse gesprekken sowieso al over de gasprijzen. Deelnemers hadden veel vragen over de verschillende alternatieve energiebronnen. Mensen wilden graag duidelijkheid en betrouwbare informatie. . 

Wat verder opviel was een groot verschil tussen mensen met een koophuis en huurders. Huurders hebben veel vragen over hun invloed en de rol van de overheid. Huisbezitters hebben veel vragen over beschikbare subsidies en de verplichtingen die zij hebben om zelf te verduurzamen.  

Ter afsluiting schreven deelnemers hun eigen adviezen op een groot vel die zij per groepje onder applaus van de rest in de stembus mochten doen. Een ceremonie die telkens voor een mooie afronding van de bijeenkomst zorgde.  

De online bijeenkomsten waren veruit het meest populair. Ook namen daar de meeste jonge mensen aan deel. De lage drempel om vanuit huis mee te kunnen doen bleek goed te werken. Niet onbelangrijk dat deelnemers aan de online bijeenkomsten een tegoedbon van €50,- kregen voor hun deelname. Achteraf hebben we besloten om dit in het vervolg altijd aan te bieden, ook voor fysieke bijeenkomsten. Een financiële vergoeding blijkt een belangrijke prikkel voor mensen om mee te doen.   

Zorg voor helderheid over het proces 

Ten slotte de laatste belangrijke voorwaarde voor een succesvol burgerpanel: zorg dat je kristalhelder bent over het proces. Want terechte vraag die deelnemers altijd zullen stellen is: wat wordt er gedaan met mijn advies? 

In West-Brabant worden de individuele adviezen van deelnemers eerst gebundeld. Hier komt een analyse uit die de rode lijnen destilleert uit de adviezen. Alle deelnemers krijgen deze analyse toegestuurd samen met een enquête over de analyse. Op die manier kunnen zij nog een keer hun mening geven over de conclusies de organisatie heeft getrokken en of zij het daarmee eens zijn.  

Deze conclusies worden vervolgens meegenomen in de RES 2.0, welke volgend jaar wordt voorgelegd aan de verschillende gemeenteraden in de regio West-Brabant. De gemeenteraden mogen uiteindelijk besluiten nemen over de adviezen die de burgerpanels hebben voorgesteld.  

Ondertussen gaat de regio West-Brabant door met het organiseren van een burgerforum over windmolens en zonnevelden in de regio. Weer een nieuw proces waar we de lessen van het burgerpanel goed kunnen gebruiken. Wordt vervolgd!