Elke dag een stukje vlees. Anders dan dat ken ik mijn schoonouders niet. De opties voor het kerstdiner: een stukje entrecote of kalkoen. Bij de rodekool hoort een lekkere gehaktbal en de andijviestamppot is niet compleet zonder spekjes en een stukje rookworst. Ik gooi weleens een balletje op: een dagje geen vlees? Het is aan dovemansoren gericht.

Mijn schoonvader is dan ook een echte Bourgondiër. Stevige man, goed gevulde buik met een glaasje wijn in de ene en een bitterbal in de andere hand. Alcoholvrije biertjes of wijntjes? Hij kijkt je aan alsof je niet goed bij je hoofd bent. Hetzelfde geldt voor vegetarische alternatieven.

De borrel

Ruim een jaar geleden, nog voor het coronavirus in ons land was. Zaterdagmiddag, het huis is gevuld met schoonfamilie uit Zeeland. De borrel komt op tafel: kaasjes, olijfjes, chips en even later een dampende kom met bitterballen. Ik kijk mijn schoonvader aan die nietsvermoedend naar de bitterballen reikt en zich de bal goed laat smaken. Ik kan mijn lach niet onderdrukken.

Mijn man ziet mijn gezicht: dat zijn zeker die vegetarische ballen? Enigszins verbaasd kijk ik naar mijn schoonvader die nog een greep naar de bitterballen doet. Het lijkt hem niet te deren. Ook oom Henk, hetzelfde postuur als dat van mijn schoonvader, lust nog wel een balletje. Waar ik ze vandaan heb, wordt gevraagd, gevolgd door: die gaan we ook eens kopen.

Individu versus systeem

Heb ik hiermee een kleine verandering teweeggebracht? Het hele voorval doet mij denken aan een artikel dat ik ooit las van cultuursocioloog Ruben Jacobs (Ja, we hebben systeemverandering nodig. Maar dat gaat niet zonder jou). In zijn artikel haalt Jacobs het langlopende debat aan binnen de milieubeweging: individuele gedragsverandering versus systeemverandering. ‘Grofweg zegt het eerste kamp: ‘Een beter milieu begint bij jezelf’, en het tweede kamp: ‘Verenigt u’. Volgens Jacobs een te grove simplificatie van hoe onze complexe samenleving werkt.

Hij stelt: ‘Een beter milieu begint bij systeemverandering, maar daar is jouw persoonlijke inzet hard voor nodig.’ Zijn redenen? Wie bereidt is zelf iets op te offeren, komt geloofwaardig(er) over. En wie geloofwaardiger overkomt, heeft meer kans dat anderen zijn gedrag kopiëren. Als steeds meer mensen dat gedrag kopiëren, kan de sociale norm veranderen. En dat kan op zijn beurt weer momentum creëren voor politieke verandering.  

‘Een beter milieu begint bij systeemverandering, maar daar is jouw persoonlijke inzet hard voor nodig.’

Half Zeeland aan de vegetarisch bitterbal

Wat ik opoffer? In ieder geval af en toe dat stukje vlees laten staan. Wat ik heb bereikt met mijn vegetarische bitterbalactie? Een schoonvader die twee keer nadenkt wanneer hij de keuze heeft voor een vegetarische of gewone bitterbal. En wie weet doet oom Henk en daarmee half Zeeland op den duur dat ook (mijn man heeft een grote familie).

Meer nodig

Uiteraard, er is veel meer nodig om een systeemverandering van de grond te krijgen. De straat op, organisaties dwingen fosielvrij te worden, rechtszaken aanspannen tegen grote vervuilers die lobbyen tegen klimaatmaatregelen en noem maar op. Maar om met Jacobs woorden te eindigen: ‘We moeten zelf óók veranderen en de mensen in onze omgeving niet beschamen (als ze niet-duurzame keuzes maken), maar stimuleren om mee te doen. Niemand wil veranderd worden, maar wél onderdeel zijn van de verandering.’