Verslag #1 - Daan Roovers in De Tussenruimte: 'Alles waar je verstand van kan hebben is geen politiek'
Hoofdafbeelding

Als ambassadeur van het filosofisch denken, trekt Denker des Vaderlands Daan Roovers door stad en land om zich te mengen in het publieke debat. En daar heeft ze het maar druk mee. Zo schoof ze afgelopen woensdag aan bij Nieuwsuur om te praten over het boerenprotest. Telkens grijpt ze de actualiteit aan en probeert deze filosofisch te duiden, op een manier dat aanspreekt en aanspoort tot denken. Ze zoomt uit en plaatst gebeurtenissen in een breder perspectief. Gisteravond, tijdens de eerste Tussenruimte van dit seizoen én de eerste bijeenkomst in de serie Nieuwe Democratie, nam zij ons onder leiding van Bas Mesters mee in een zoektocht naar de politiek. Want waar moeten we die zoeken? Wat is het?
Zoals het een filosoof betaamt, begint ze haar betoog in het oude Athene. Daar waar Socrates voor het eerst filosofie een politieke dimensie gaf door zijn medeburgers te bevragen over wat zij een rechtvaardige samenleving vinden. Een vraag die je niet aan experts kan overlaten, zo vond hij. Want waar je het oordeel van een expert kan inschakelen bij het bouwen van, bijvoorbeeld, een boot, zijn er geen experts gespecialiseerd in rechtvaardigheid. ‘Wat is een rechtvaardige samenleving?’ is een vraag die ons allen aangaat en die we telkens onszelf opnieuw moeten stellen. Kortom: een vraag die we niet moeten uitbesteden aan een stel politici.
Met een grote sprong in de tijd – een kleine 2.500 jaar – belandt Roovers bij de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt. Een tegendraads denker, die stelde dat mensen enkel vrij kunnen zijn door politiek te handelen, door te spreken en te oordelen in het openbaar en door politiek actief te zijn. Dit veronderstelt een publieke ruimte waarin wij zonder beperking en op gelijke voet met elkaar kunnen spreken. Over hoe we de wereld (waar we gezamenlijk onderdeel van zijn) gaan inrichten op een manier die ons goeddunkt. Het oordeel van Mark Rutte weegt hierin net zo zwaar als het oordeel van ieder ander. Volgens Roovers is het ieders verantwoordelijkheid om zijn steentje bij te dragen aan die publieke ruimte. Wij zijn immers de politiek.
Vanuit dit vertrekpunt, komt Roovers te spreken over ‘schijnfiguren van de politiek’ zonder deze term zelf in de mond te nemen. Er zijn in onze tijd figuren – of laten we hier de bestuurlijke term ‘actoren’ gebruiken – die aanschuren tegen het politieke, zelfs de illusie wekken politiek te bedrijven, maar hier eigenlijk ver van afstaan, gezien de definitie van politiek die Roovers ontleent aan Hannah Arendt en presenteert in haar lezing (hier terug te luisteren).
De eerste schijnfiguur van de politiek is – wat de Denker des Vaderlands met een knipoog noemt – de ‘politicus als loodgieter’. Iemand die, bij wijze van spreken, met een bestelbusje komt voorrijden, wat steeksleutels uit een gereedschapskist plukt en vervolgens wat opknapklusjes uitvoert aan onze samenleving. Steeds meer burgers, maar ook politici, zijn in de veronderstelling dat politiek zich moet bezighouden met de ‘hoe’-vraag, het maken en uitvoeren van wet- en regelgeving. Dit is belangrijk werk, dat ontkent Roovers zeker niet, maar dit heeft weinig met politiek te maken, zoals zij het opvat. Politiek gaat over de ‘wat’-vraag. Over wat voor samenleving we willen hebben.
Mensen met tegengestelde belangen aan tafel samenbrengen, waarbij het een kwestie wordt van ruilhandel zonder het algemene belang centraal te stellen, is amper politiek te noemen. Een tweede schijnfiguur van de politiek dient zich aan: de ‘kwartettende belangenbehartiger’.
Met de opkomst van het internet hebben we misschien de tools in handen om de politiek nieuw leven in te blazen. Maar Daan Roovers is niet per se enthousiast. Social media zijn een virtuele uitlaatklep geworden voor ‘anonieme meningsspuiers’ – de derde schijnfiguur van de politiek in ons rijtje. Zij spuien zonder dat zij enige verantwoording afleggen voor wat zij verkondigen. Door anoniem te blijven, plaats je jezelf buiten de politiek, vindt Roovers. Het nemen van verantwoordelijkheid voor je ideeën en idealen is onlosmakelijk verbonden met het politieke leven. Vrijheid (van meningsuiting) komt met verantwoordelijkheid. Bovendien is Roovers huiverig voor het ‘digitale plein’ als nieuwe agora, Griekse stijl. Algoritmen bepalen wat we zien, bevestigen onze vooroordelen. Ze veroorzaken een ongelijk speelveld waar de gematigde stem geen schijn van kans heeft.
Politiek is verantwoordelijkheid dragen voor de wereld van morgen. Dit vraagt veel van burgers. Deze schijnfiguren van de politiek, die naar voren kwamen in het gesprek met Daan Roovers, claimen de vaardigheid te hebben om complexe politieke problemen op te lossen, maar compliceren ze uiteindelijk omdat ze de neiging hebben een monopolie op te eisen voor hun belangen of oplossing. Of zoals Aukje Van Roessel van de Groene Amsterdammer het in haar uitgesproken column zei: deelbelang is geen algemeen belang.
In de vervolgdebatten onderzoeken we verder hoe je een publieke ruimte kunt creëren waar iedereen in vrijheid en verantwoordelijkheid zijn politieke bijdrage kan leveren, en niet alleen de ‘schijnfiguren’ van de politiek.
Hier vindt u de geplande vervolgdebatten, waarin we nieuwe burgerinitiatieven in de publieke ruimte verder gaan analyseren. Met onder andere Evelien Tonkens over spontane burgerinitiatieven, Yves DeJaeghere over G1000 en loting, Tine de Moor over the commons, Herman Tjeenk Willink en Kim Putters.