De Tussenruimte is een sociaal lab, een podium voor onafhankelijk debat en dialoog in Den Haag.

naar de tussenruimte

‘Je hebt mensen die als individu worden gezien, en je hebt mensen die beoordeeld worden als onderdeel van een groep’, stelt antropoloog Sinan Çankaya, auteur van het boek Mijn ontelbare identiteiten. Hij was de derde gast in de gesprekserie De Nieuwe Werkelijkheid, waarin we ons de post-coronawerkelijkheid proberen voor te stellen. Deze keer ging het over diversiteit, inclusie en uitsluiting.

De Tussenruimte
Sinan Çankaya - Is de polarisatie omkeerbaar?

Bevoordeelde lichamen

In zijn boek stelt Çankaya zich de vragen: ‘Wat willen jullie dat ik zeg? […] Welke ruimte om te spreken heb ik eigenlijk?’ In de Tussenruimte legde hij uit waarom die vragen voor hem cruciaal zijn. ‘Er circuleren allerlei vertogen, verhalen, beelden die voor mensen bepalen wie ze mogen zijn en welke positie ze mogen innemen.’ Mensen met een migratieachtergrond hebben daar veel meer mee te maken dan doorsnee Nederlanders. Ze worden gereduceerd tot stereotype beelden over groepen. Dat hokjesdenken roept die vraag op: ‘Welke ruimte heb ik om te spreken?’

Hij ervaarde het hokjesdenken zelf ook. Op allerlei momenten: ‘Als je wordt geweigerd bij de ingang van een discotheek. En na 9/11 toen ik ineens in de klas niet meer werd gezien als de Turk, maar als een moslim, (terwijl ik inmiddels radicaal agnostisch ben).’ Toen er in Turkije een coup werd gepleegd, moest hij zich verantwoorden voor Turks nationalisme en voor de gebrekkige integratie van Turkse Nederlanders. ‘Daar werd ik, die niets met die coup te maken had, over bevraagd. En dat is mijn punt. Het is natuurlijk niet eerlijk verdeeld in de samenleving. De manier waarop je wordt benaderd hangt af van het lichaam waarin je je bevindt. Sommige lichamen worden begunstigd en hebben privileges – ze worden als individu benaderd –, terwijl andere lichamen steeds opnieuw als representanten van groepen worden voorgesteld.’

Identiteit is geen ding

Wat hij door de jaren leerde en ook jongeren met een migratieachtergrond wil meegeven, is dat ze niet hoeven te kiezen tussen alle etiketten en identiteiten die hen worden opgelegd. ‘Het veronderstelde loyaliteitsconflict hoeft er niet te zijn. Ik zie het als een verzetsdaad om de ontelbare identiteiten waaruit iedereen bestaat en die ons worden aangepraat allemaal te omarmen. Ik weiger mee te doen aan de taalspelletjes die circuleren in samenleving, politiek en media, bedoeld om etiketten te plakken, en je te reduceren tot een object. Mijn droom is: te kunnen spreken als individu, zonder lichaam, zonder etikettering die naar een groep verwijzen. Mijn ontelbare (deels opgelegde) identiteiten neutraliseren door ze allemaal te omarmen.’

Waarom maakte men zich geen zorgen over polarisatie toen Wilders en Baudet hun extreemrechtse ideeën begonnen te ventileren?

Want identiteit is geen ding, zo stelt hij. Het is een proces. Het kan alleen maar invulling krijgen door een relatie. ‘Ik wil het relationele van identiteit onderstrepen. Het hangt af van met wie je praat, hoe je je eigen identiteit ervaart.’ De ander kan je helpen of frustreren in het beleven van je eigen zijn.

Corona

De vraag of corona kan helpen bij het depolariseren, vindt hij bezijden de kern van de zaak. Het is ook maar de vraag of polarisatie toeneemt, meent Çankaya. Die constatering is verdacht, en gesteld vanuit het veilige en comfortabele midden. De moeite van de gevestigde orde met polarisatie is volgens hem pas actueel geworden met het opkomen van de Black Lives Matter-demonstraties. En dat zit hem dwars. ‘Waarom nu pas? Waarom maakte men zich geen zorgen over polarisatie toen Wilders en Baudet hun extreemrechtse ideeën begonnen te ventileren?’

Schuring, spanning, wrijving hoort bij een volwassen democratie

De vraag of corona de gezamenlijkheid kan bevorderen, nuanceert hij. ‘Ik denk dat we in Nederland nog wel OK zijn. Er zijn problemen en die moeten we benoemen. Het gaat er om hoe we ze bespreken, analyseren en wat we er aan gaan doen. Ik denk dat we begrippen als ‘polarisatie’ daarbij niet nodig hebben.’ Vooral van belang is volgens hem dat links zich niet laat verleiden tot het culturele en identitaire discours van rechts, maar oog blijft hebben voor de onderliggende sociologische en economische gevolgen van de coronacrisis die bepaalde groepen harder raken.

Uiteindelijk, zo stelt Çankaya, is de fundamentele vraag welk droombeeld we hanteren van de samenleving. Soms heb ik het idee dat de samenleving wordt voorgesteld als een verjaardagsfeest waarin iedereen prettig met elkaar kan omgaan. Maar schuring, spanning, wrijving hoort bij een volwassen democratie.’

Constructieve polarisatie

We moeten oppassen dat we niet te krampachtig gaan doen, stelt de antropoloog. ‘Ik denk dat in een liberale democratie polarisatie constructief is. Dat we die ook moeten omarmen. Polarisatie was er altijd en heeft een functie. Het helpt de standpunten helder te krijgen. Polarisatie is noodzakelijk om verandering en emancipatie te realiseren.’ Al is er natuurlijk wel een verschil tussen de mensen die polariseren om uit te sluiten, zoals extreemrechts of jihadisten, en zij die polariseren om inclusie te bevorderen, aldus Çankaya.

 

 

Gemaakt door
Foto van Bas Mesters. Bas is een witte man met donker haar en blauwe ogen. Hij draagt een donkere overhemd.

Bas Mesters

programmamaker - De Tussenruimte - journalist