Wij zijn Ton Baetens en Lea Klarenbeek, inhoudelijke experts voor het thema Bestuur en Democratie bij EMMA. Lea is onderzoeker, adviseur en politiek theoreticus (PhD). Ton is bestuurskundige en historicus (PhD) en één van de eigenaren van EMMA.  

Hoe verhouden overheden, kennisinstellingen, markt en samenleving zich tot elkaar? De meeste maatschappelijke vraagstukken houden zich niet aan grenzen, maar in de zogenoemde quadruple helix* zoeken we eerder naar wat partijen verdeelt, in plaats van dat wat ze bindt. Dat maakt samenwerken in de praktijk stroperig, inefficiënt en te vaak niet succesvol. Onderzoek doen naar ‘hoe het wel moet’ en adviseren ‘hoe het wel kan’ is een belangrijke drijfveer voor ons.  

In de afgelopen jaren hebben we ons ook verdiept in de werking van democratie en overheid. En geconstateerd dat die verhouding aan verbetering toe is. Nieuwe vormen van burgerbetrokkenheid én overheidsparticipatie zijn in onze ogen absoluut de moeite waard om onze samenleving te verbeteren. Daarom houden we ons er graag mee bezig.  

* de quadruple helix is een nieuwe versie van de 'triple helix', een benadering van samenwerkingsrelaties tussen overheden, bedrijven en kennisinstituten waarbij de resultaten van de samenwerking voor de samenleving centraal staan.

Samenhang in samenwerking  

Zoals we al zeiden: maatschappelijke opgaven houden zich nu écht niet meer aan onze hokjes. ‘Er is iets fundamenteel mis met de manier waarop wij vandaag de dag leven. [...] We weten wat dingen kosten, maar we weten niet wat ze waard zijn’, zei historicus Tony Judt. Of het nu over de klimaatopgave, de energietransitie of over de woningbouwopgave gaat: onze maatschappelijke opgaven zijn alleen in samenhang met andere vraagstukken aan te pakken. Tot voor kort benaderden we dergelijke vraagstukken vooral in termen van economische doelmatigheid en productiviteit.  

Vandaag spelen ethische en brede sociaal-maatschappelijke overwegingen een net zo belangrijke rol. Dus moeten we als openbaar bestuur over onze eigen schaduwen heen springen. Over onze departementale en Thorbecke-grenzen heen durven samenwerken. 2023 wordt het jaar van hoop. We zien tekenen die erop wijzen dat we echt willen investeren in nieuwe vormen van samenwerking. Op het dossier Brede Welvaart bijvoorbeeld: daar zie je, onder andere in Eindhoven, dat er in samenhang, samenwerking en samenspraak wordt gebouwd aan een nieuwe, brede agenda van welvaart én welzijn.   

Meer democratie

De kloof tussen burger en overheid blijft een belangrijk thema in 2023. Daarbij klinkt vaak de roep om meer zeggenschap voor de burger. Maar ‘de burger’ en ‘het burgerperspectief’ bestaan niet. Daarom is het zo belangrijk dat we zeggenschap en democratie niet met elkaar verwarren. We hopen dat er in 2023 in participatieprocessen meer aandacht komt voor participatieve gelijkheid, dat wil zeggen dat mensen gelijke kansen krijgen om hun perspectieven kenbaar te maken, en dat zij ook in gelijke mate worden gehoord. Met andere woorden: we hopen dat participatietrajecten van overheden in 2023 bijdragen aan meer democratie, maar niet per definitie aan ‘meer zeggenschap voor de burger.’