De voormalige hoofdredacteur van NRC Handelsblad sprak in dit debatprogramma met journalist Bas Mesters over “de journalistiek onder druk” en de rol van journalisten in samenleving en politiek. Die rol staat steeds meer onder druk door veiligheidsissues en de keuze voor freelance journalisten op redacties.

Jensma: ‘De tarieven die freelancers krijgen zijn zo laag, dat zij er eigenlijk niet van kunnen leven en daarom meerdere opdrachtgevers hebben. Natuurlijk is Iedereen vrij zijn eigen portefeuille samen te stellen. Maar op moment dat media voor 80 of 90 procent op freelancers gaat leunen, heeft dat effect op de geleverde kwaliteit. Alles moet snel en er is nauwelijks tijd voor reflectie op redactionele keuzes of overleg.’

Zelfkritiek zwak punt

Volgens Jensma is zelfkritiek sowieso een zwak punt bij hoofdredacties en journalisten. ‘Journalisten staan in de wind. Wat we doen wordt steeds meer snel en hardhandig bekritiseerd. Dat kan betekenen dat journalisten bij kritiek meteen in hun schulp kruipen en niet zeggen: ‘dat had ik misschien anders moeten aanpakken’. Trek ik het breder, dan constateer ik gelukkig dat ook in de journalistiek het fenomeen Ombudsman is opgekomen. Daar ben ik destijds bij het NRC al mee begonnen. Dat hebben we ook nodig. De consument van vandaag accepteert het ook niet meer dat de media nergens over praten en niet helder over de gemaakte keuzes zijn.’

Toeslagenaffaire

Als voorbeeld noemt hij de toeslagenaffaire waarbij de journalistiek - achteraf gezien - beter had moeten opletten. Jensma: ‘De RTL-reportage over de “Bulgaren-fraude met gemeentelijke toeslagen” vond ik destijds een prachtig verhaal. Maar achteraf gezien heeft de journalistiek te weinig doorgevraagd op de politieke gevolgen van dit relatief kleine schandaal. Velen zijn nu bezig de film terug te draaien en vragen zich af of onze correctiemechanismen wel hebben gewerkt. Het parlement is inmiddels overtuigd dat het hele toeslagensysteem zelf anders moet. Alleen aan de journalistieke kant is nog niet zo vreselijk veel gebeurd of op deze gebeurtenis gereflecteerd en dat is wel nodig.’

‘Achteraf kun je zeggen dat de opwinding over de fraude met gemeentelijke toeslagen buitenproportioneel was. Er worden bijvoorbeeld jaarlijks 100.000 toeslagen uitgekeerd en hier was een lek van misschien 0,5 procent. Voor ons is de les dat je zo’n verhaal moet blijven volgen, maar ook oplet hoe belangrijk dat gevonden schandaal is. We moeten dus niet bij een klein schandaal de indruk wekken dat er jaarlijkse honderden miljoenen de deur uitstromen.’

Persvrijheid in gedrang

De afgelopen twee jaar speelt ook veiligheid steeds meer een rol bij de kwaliteit van de verslaggeving. Jensma: ‘Een bepaald deel van de samenleving reageert met vijandschap en wantrouwen op alles wat journalisten doen. Er worden letterlijk fysiek op journalisten aanvallen gedaan. De NVJ maakt zich daarover grote zorgen. Biedt veiligheidscursussen en beschermingsmiddelen en praat met Justitie over sneller aangifte doen.’

‘Ik hoop niet dat dit een verkillend effect heeft op de persvrijheid. Daarvan is sprake als mensen zich door zeer laffe uitspraken van politici of het parlement gerechtigd voelen iets tegen journalisten te doen. Als de journalistiek niet meer open en transparant haar werk kan doen, verlies je het contact met dat deel van de samenleving dat inderdaad denkt dat de journalistiek/media de vijand is die op de schoot van de macht zit.’

Open voor dialoog

‘Ik ken collega’s die erin slagen door de vijandschap heen te breken en op te schrijven wat deze groep denkt. De journalistiek in Nederland staat nog steeds open voor dialoog, ook met mensen die zeggen: alles wat jullie vertellen is in opdracht van Mark Rutte en niet iets wat we kunnen vertrouwen. Ik zou zeggen: kom naar ons toe, de deuren zijn open, onderzoek ons, ondervraag ons. We leggen graag verantwoording af.’

Meer weten? Kijk de uitzending van Folkert Jensma op ons YouTube-kanaal terug.