In deze serie bespreekt communicatie-wetenschapper Lidwien van de Wijngaert elke twee weken wat sociale netwerkanalyse kan betekenen voor een maatschappelijk vraagstuk. (Sociale) Netwerkanalyse is een manier om vanuit de relaties tussen mensen of organisaties inzicht te krijgen in de complexe werkelijkheid. Inzicht in de centrale (of juist decentrale) positie van spelers in het veld kan bijvoorbeeld helpen bij het bepalen van beleid of een (communicatie)strategie. In de derde aflevering staat polarisatie centraal.

Met behulp van Twitterdata is het mogelijk om het verloop van de discussie rondom Zwarte Piet in Nederland te volgen. Voor dit onderzoek werden 44.423 Nederlands- en Vlaamstalige tweets gebruikt die tussen 2011 en 2019 zijn verstuurd. Alleen Tweets waarin woorden die te maken hebben met het Sinterklaasfeest voorkwamen én woorden die te maken hebben met racisme of discriminatie, werden meegenomen. Op basis van retweets en mentions werd een netwerk gegenereerd. Vervolgens werd gekeken naar de berichten die werden gedeeld in verschillende clusters in het netwerk.

De resultaten van het onderzoek laten heel duidelijk zien dat er een groep is die in 2011 en 2012 het onderwerp op de kaart zet. Daarop volgen al snel twee nieuwe groepen: een groep die voor het behoud van Zwarte piet is en een groep die voor afschaffing van Zwarte piet is. Op het eerste gezicht lijken deze resultaten in lijn te zijn met bestaande theorieën over filter bubbles en echo chambers: berichten over voor en tegen zingen rond in verschillende groepen. Een nadere analyse van de berichten die worden gedeeld laat echter zien dat in beide groepen voor- en tegenstanders elkaar juist bínnen de clusters opzoeken. Waar de ene groep pleit voor afschaffing van Zwarte Piet, noemt de andere groep ze drammers. Waar de andere groep pleit voor het behoud van tradities eist de andere groep verandering. De clusters die worden gevonden op Twitter bestaan dus niet uit voorstanders en tegenstanders maar uit twee arena’s waar wordt gesproken over de afschaffing of juist het behoud van Zwarte Piet.

Uit de analyse van de interacties op Twitter blijkt dat het omgaan met verandering en het behoud of het opeisen van identiteit kernbegrippen zijn. Om polarisatie te beteugelen is het dus belangrijk om verandering te realiseren met respect voor de identiteit van verschillende groepen. De introductie van Roetveegpiet is in het geval van Sinterklaas een goed voorbeeld van een poging daartoe. Hoewel er nog altijd mensen zijn die vinden dat Roetveegpiet nog te veel lijkt op Zwarte Piet en andere mensen die vinden dat Roetveegpiet het Sinterklaasfeest heeft verpest, heeft Roetveegpiet voor een veel grotere groep (het ‘stille midden’) de angel uit het conflict gehaald. Ook voor andere debatten (vaccinatie, complotten, politieke overtuiging) kan deze aanpak (veranderen met behoud van identiteit) een aanzet tot een oplossing zijn.

Verder lezen?

• Het Twitteronderzoek wordt binnenkort gepubliceerd in een special issue van het tijdschrift Psychology of Language and Communication. Het artikel heet Understanding Polarization en is geschreven door Lidwien van de Wijngaert. Een eerdere versie van het artikel vind je hier.
• Meer lezen over polarisatie en verbinding kun je hier.