Centraal deze keer stond het klimaat. Zou het virus een kantelpunt kunnen zijn in de strijd tegen de vernieling van de aarde en het klimaat? Het had er alle schijn van tijdens de eerste coronagolf. De wereld werd stiller, er zwommen bijzondere vissen in de kanalen van Venetië. Mensen in Nepal zagen ineens weer de toppen van de Himalaya. In heel 2020 daalde de uitstoot van broeikasgassen dankzij de pandemie met bijna 7% in vergelijking met 2019. Alles leek er op te wijzen dat de coronacrisis ons dichterbij een oplossing voor het klimaatprobleem zou brengen.

Maar je kunt ook een andere les trekken uit deze ontwikkelingen, stelt Jaap Tielbeke: ‘Alleen tijdens een mondiale crisis slagen we erin zo’n dip in de CO2-uitstoot te krijgen, doordat de wereldeconomie van de ene op de andere dag werd stilgezet. In 2008, ten tijde van de financiële crisis, dipte de uitstoot ook, daarna schoot het door. Dus het idee dat dit het kantelpunt is dat nodig is, daar ben ik sceptisch over.’ ‘De winst kan snel weggevaagd worden als we na de crisis teruggaan naar de economie van ervoor’, gelooft ook Nick Meynen.

Bijna een jaar na de uitbraak van corona is het gevoel dat er een nieuwe wereld om de hoek ligt wat weggeëbd. We hunkeren vooral naar het einde van de crisis. En toch is er hoop, denkt Tielbeke. ‘In een crisis worden per definitie oude zekerheden aan het wankelen gebracht. De politieke keuzes die nu gemaakt worden, zullen bepalen of we doorzetten richting die duurzame toekomst of niet. Publiek en politiek moeten erkennen dat niet iedereen even verantwoordelijk is voor de klimaatcrisis. De rijken vervuilen veel meer. Met alleen vegetarisch eten of zonnepanelen plaatsen gaat het niet lukken. De wetgeving voor de luchtvaart en de fossiele industrie moet worden aangescherpt. Het publiek moet de politiek onder druk zetten om actie te ondernemen. Consumenten moeten weer burgers worden die politieke invloed willen uitoefenen.

Duurzaam bewustzijn

Die politieke keuzes laten regelmatig nog veel te wensen over. De investeringen in nieuwe infrastructuur voor fossiele brandstoffen gaat onverminderd voort. En dat terwijl de vraag naar olie in 2020 kelderde en de prijs voor een vat olie zelfs even onder de nul was, omdat de olietankers voor de havens hun ladingen niet kwijt konden. Tielbeke: ‘De coronacrisis legt bloot hoe kapot die sector al was. De prijs krabbelt weer op, maar het is de vraag of de pre-coronadagen nog terugkomen. Mogelijk kunnen we achteraf zeggen dat de coronacrisis het einde van de oliesector heeft bespoedigd.’

De politieke keuzes die nu gemaakt worden, zullen bepalen of we doorzetten richting die duurzame toekomst of niet

Ook vliegverkeer wordt nog altijd grof gesubsidieerd, waardoor vliegen goedkoper en eenvoudiger blijft dan reizen met de trein. Tielbeke: ‘Dat heeft weinig met vrije marktwerking te maken en veel met bewust beleid. Steeds meer mensen beseffen inmiddels dat de lucht- en scheepvaart steeds buiten alle CO2-maatregelen vallen. Het is nu het uitgelezen moment om iets aan die onderliggende subsidiestromen te doen.’

Dat het duurzaam bewustzijn in de samenleving groeit, ziet Meynen ook. De vermindering van het autoverkeer door de lockdown was voor veel Belgen letterlijk een verademing. ‘Veel mensen willen niet meer terug naar hoe het voor de crisis was. In België voldoen we al jaren niet aan de normen voor luchtkwaliteit. Het is ook geen toeval dat België zwaar getroffen is door corona. Luchtvervuiling verzwakt onze longen, waar het virus een aanval op pleegt.’

De erfenis van het virus

In Nederland en België denken we ambitieuze verduurzamingsdoelen te stellen. In Europees perspectief blijkt dat echter tegen te vallen, vertelt Meynen. ‘De Europese Commissie voert een heel ambitieus klimaatbeleid, ondanks de crisis. De mooie woorden zijn er in de EU inmiddels, dat is het begin. Nu moet de implementatie nog volgen.’

Zelfs de VVD is tot het inzicht gekomen dat een sterkere staat nodig is om, in hun woorden, de rafelranden van het kapitalisme af te vijlen

De coronacrisis heeft niet direct een duurzame beweging in de politiek in gang gezet, stellen Tielbeke en Meynen. Toch lijkt de pandemie wel invloed te hebben op hoe politieke partijen kijken naar de sturende rol van de overheid. Tielbeke: ‘Zelfs de VVD is tot het inzicht gekomen dat een sterkere staat nodig is om, in hun woorden, de rafelranden van het kapitalisme af te vijlen.’ Corona en de reactie erop toont aan dat de overheid geconfronteerd met een ernstige crisis wel degelijk in staat is om heel ingrijpende maatregelen te nemen. De terugkeer van die sturende overheid zou een erfenis van het virus kunnen worden, aldus Tielbeke. ‘Overheden mengen zich actiever in de economie om burgers te beschermen’, ziet ook Meynen. ‘Door de coronacrisis is die ontwikkeling versneld. De échte winst die we – nu al – uit de crisis halen, is dat het voor veel mensen duidelijk geworden is dat we niet terug kunnen naar ons oude neoliberale economische systeem.’