Denk aan data over geluid, luchtkwaliteit, beweging en temperatuur. Alles is meetbaar en daarmee ook maakbaar, zo lijkt het. Maar de overheid doet dit niet alleen, ook burgers hebben steeds meer informatie tot hun beschikking. Hoe verandert de uitdijende informatiesamenleving de dynamiek tussen bestuur en burger? Wat voor vorm krijgt dit in de slimme stad van de toekomst?

Alwetende overheid

Een paar maanden geleden inventariseerde ik hoe gemeenten in Nederland momenteel met data-innovatie bezig zijn. De dataprojecten zijn divers, maar hebben met elkaar gemeen dat ze gericht zijn op het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Met slimme inzichten probeert de gemeente veiligheid, leefbaarheid, mobiliteit, eenzaamheid en huiselijk geweld aan te pakken. Hierbij lijkt een soort natuurlijke reflex van de overheid in werking te treden om controle te hebben. De gemeente verzamelt zoveel mogelijk data en informatie en ontsluit die op een centrale plek. Op basis daarvan wordt besloten welke interventies de beste oplossing voor de samenleving bieden.

'Hoe verandert de uitdijende informatiesamenleving de dynamiek tussen bestuur en burger?'

Een duidelijk voorbeeld hiervan zien we bij de gemeente Eindhoven, waar veiligheid een belangrijk item is. De gemeente heeft Stratumseind, de drukste uitgaansstraat van de stad, omgetoverd tot living lab waar ze alles meet en monitort. De datastromen komen binnen in een control room, een fysieke ruimte vol met schermen, waar de data geanalyseerd wordt. Wanneer er een verdacht patroon optreedt, bijvoorbeeld wanneer iemand doelloos rondloopt, kan dat duiden op een potentiële zakenroller en dus reden zijn voor de politie om met predictive policing een agent te laten checken of het wel in de haak is.

Slimme burgers

Maar is deze ‘paternalistische’ houding nog wel houdbaar? Want niet alleen de overheid wordt slimmer, de burger heeft ook steeds meer informatie tot zijn of haar beschikking. De smart city wordt uitgedaagd door de smart citizen. De stad van de toekomst zit vol met apparatuur die zowel van de gemeente (zoals lantaarnpalen en stoplichten) als van burgers (zoals smartphones, maar ook eigen sensoren) zijn. Apparaten die allemaal data verzamelen. De burger daagt de overheid nu al uit op dit gebied. Zo ontstond Geluidsnet: een burgerinitiatief van bewoners in het buitengebied van Schiphol. Een innovatief instrument voor burgers die opkomen voor hun belangen wanneer het om geluidsoverlast gaat. Uit onderzoek bleek dat het systeem van de burger beter werkt dan het officiële meetsysteem: het is goedkoper en dient de burgerbelangen beter (de Volkskrant, 2012).

Cockpit versus vogelzwerm

Hoe voorkomen we dat bij maatschappelijke vraagstukken de overheid en burger straks lijnrecht tegenover elkaar staan, elk met hun eigen dataverzameling als bewijsvoering? In de ontwikkelingen van de slimme stad versus de slimme burger zijn twee oriëntaties te herkennen: enerzijds de cockpit waarin met centrale dataverzameling, de juiste ordening, toegang en infrastructuur, de stad overzien en bestuurd kan worden. Anderzijds het idee van een informatiesamenleving als vogelzwerm, waarin de overheid een van de vele partners is. Data wordt tenslotte door iedereen horizontaal verzameld, is van iedereen en de coördinatie krijgt op organische wijze vorm.

'De verhouding tussen overheid en burger zal met vallen en opstaan een nieuwe vorm krijgen'

Met de ontwikkelingen die nu gaande zijn zal de overheid de komende jaren steeds meer aan moeten sluiten bij de kracht van de burgers, de stuurknuppel uit handen moeten geven en de vogelzwerm moeten faciliteren. Hoe de horizontaal georganiseerde slimme stad er in de toekomst uitziet en wat de route er naar toe is, kan ik niet voorspellen. De komende jaren zal deze dynamiek zich uitkristalliseren. De verhouding tussen overheid en burger zal met vallen en opstaan een nieuwe vorm krijgen. Maar steden zijn hoogstwaarschijnlijk leefbaar zonder dat de overheid de totale controle heeft over haar inwoners.

Op 7 december gaan we bij EMMA in gesprek over de slimme stad en haar burgers. Samen met sprekers Ingrid Mulder, Jan Willem Wesselink en Kees Jansen bekijken we, door de ogen van een aantal persona's, verschillende scenario's. We stemmen over de wenselijkheid van bepaalde toepassingen en bouwen zo gezamenlijk de stad van de toekomst. Doet u mee? Hier vindt u meer informatie.