De ongeregeldheden van januari 2021 kwamen niet slechts voort uit crimineel gedrag. Sociale omstandigheden, deels onderdeel van een lokale geschiedenis en versterkt door de coronacrisis speelden mee in het gedrag van de relplegers. Dit blijkt uit onderzoek naar de voedingsbodem en achtergronden van de ongeregeldheden in Breda, Eindhoven, Helmond en ’s-Hertogenbosch.

Onderzoekbureau EMMA, het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid en Rijksuniversiteit Groningen onderzochten de ongeregeldheden van januari 2021 in Breda, Eindhoven, Helmond en ‘s-Hertogenbosch, in opdracht van deze vier gemeenten. Waar eerdere evaluaties zich vooral hebben gericht op de rellen zelf en de aanpak ervan, biedt dit rapport kennis over voedingsbodems en achtergronden van de ongeregeldheden in deze vier steden. Het geeft bestuurders, beleidsmakers en -uitvoerders aanknopingspunten om adequaat te kunnen handelen in de voorfase en de nasleep van toekomstige ordeverstoringen.

De ‘avondklokrellen’ zijn een nieuw soort ordeverstoring

De ‘avondklokrellen’ zijn wezenlijk anders dan de ordeverstoringen en rellen van vóór de coronapandemie. Die context kruidde het mobilisatiepotentieel en was van invloed op de drijfveren van de relplegers. Begin 2021 was bij veel verschillende groepen in de samenleving sprake van onvrede, onbehagen, verveling, gebrek aan vertrouwen in de overheid en haar vertegenwoordigers, en een tekort aan perspectief. Het bracht een ongekend divers geheel van groepen mensen op de been. Er waren ‘activisten’ en ‘sensatiezoekers’, maar ook ‘plunderaars’, ‘reizende matters’ en ‘veelplegers’. Zij kwamen uit de steden zelf, soms uit kwetsbare buurten en wijken, maar ook een groot deel kwam uit andere delen van Nederland. Hun ongenoegen balde samen en uitte zich rondom de avondklokmaatregel. Meedoen aan protest is dan een politiek statement.

Kijk verder dan repressie naar sociale omstandigheden

De gedachte dat sociologische verklaringen niet nodig zijn, maar dat het slechts om crimineel gedrag gaat dat aangepakt moet worden, laat zich begrijpen vanuit de hitte en de emoties van het moment. Echter, het onderzoek laat ondubbelzinnig zien dat sociale omstandigheden en factoren die er al waren, deels onderdeel van de lokale geschiedenis, deels in de hand gewerkt of versterkt door de dynamiek van de coronacrisis, meespelen in het gedrag van relplegers en daarmee het verloop van de rellen beïnvloedden. Het is daarom niet nuttig om het vraagstuk van de ‘avondklokrellen’ vanuit alleen een repressie-insteek te benaderen. Naarmate de situatie normaliseert, komt er weer meer ruimte voor het bredere preventieve perspectief en de koppelingen tussen sociaal domein, leefbaarheid, openbare orde en veiligheid. Het belang dat dit terugveren plaatsvindt zodra het kan, is groot. Maar het vergt een contextgevoelige, gelaagde manier van kijken naar maatschappelijke onrust en de ordeverstoringen die daaruit voortkomen.

Over het onderzoek

Het rapport bevat informatie uit verschillende bronnen. Internationale literatuur over maatschappelijke onrust, ordeverstoringen en rellen is geraadpleegd. Tijdens een online Academisch Atelier is met acht academische experts op het gebied van rellen en crises stilgestaan bij de achtergrond, de aanleiding, het verloop en de aanpak van de ‘avondklokrellen’. Een kwantitatieve en kwalitatieve media-analyse is uitgevoerd, gericht op de periode tussen 23 en 30 januari 2021 in traditionele media en op online platforms.

De geanonimiseerde gegevens zijn geanalyseerd van de verdachten die tijdens de ongeregeldheden in Breda, Eindhoven, Helmond en ’s-Hertogenbosch werden opgepakt. Er zijn 64 professionals geïnterviewd, in 4 focusgroepen en 3 reflectiegroepen is met burgemeesters en professionals en vooral bewoners, waaronder jongeren, gesproken (in totaal 34 personen). Deze informatie stelt in staat om een rijk beeld te schetsen.

Het rapport is via deze link te downloaden.

Gemaakt door
Foto van Gijs Kist. Gijs is een witte man met donker haar en lichte ogen. Hij heeft ook een stoppelbaardje en draagt een grijs overhemd.

Gijs Kist

historicus – adviseur - nieuwsgierig
Ruimte en Wonen
Sabien: Een witte vrouw met donker blond haar en blauwe ogen.

Sabien Brehler

redacteur – samenwerken – luisteren
Zorg en Sociaal domein
Foto van Hans Moors. Hans is een witte man met wit haar en blauwe ogen. Hij heeft een kort baardje en draagt een bril. Hij heeft een overhemd aan dat crèmekleurig is met een bloemenmotief.

Hans Moors

filosoof en historicus - scherp en encyclopedisch - partner EMMA
Zorg en Sociaal domein
Veiligheid en Criminaliteit