In de bovenste laag van de akker Nederland trof Mesters de sectoren die voorzien in onze eerste levensbehoeften: landbouw, onderwijs, zorg, woningbouw, economie. In de laag er onder analyseerde hij het systeem (de democratische rechtsstaat) dat onze conflicten hanteert wanneer de spanningen oplopen in de eerste laag. Helemaal onderin vond hij de humus, de waarden vrijheid en gelijkheid, waarop die democratische rechtsstaat en de cruciale sectoren zijn geschraagd. En die humus had duidelijk wat lucht nodig.

Het goede leven

Het verontrustende deel van de conclusie van het boek is dat het neoliberalisme alle drie de lagen grondig heeft omgewoeld en het evenwicht heeft verstoord. Alle geïnterviewden spreken van beroepszeer. Van stress; van een gevoel dat ze de humane waarden die ze in hun opvoeding  en opleiding  meekregen steeds minder kwijt kunnen in hun professionele omgeving. In het onderwijs, de zorg, de rechtspraak, de journalistiek, en ook in de landbouw en in de woningsector zitten mensen gevangen in een neoliberale klem die steeds minder past bij wat men beschouwd als ‘het goede leven’.

Publieke waarden als ‘goed doen’ raken ondergesneeuwd. En dat terwijl deze vaak de drijfveer zijn om in het onderwijs, de zorg, de journalistiek of in dienst van de democratische rechtsstaat te gaan werken. Professionals die hun hart nog durven laten spreken worden door hun meerderen vaak als gekkies of lastig weggezet: het bedrijf (want zo noemen managers hun instelling in de publieke sector vaak) moet gerund worden, blijven draaien, caseloads verwerken en het goed doen in de beeldvorming. Interne kritiek bedreigt dit proces, en de positie van de leidinggevende. Fouten erkennen en aan verbetering werken is vaak te risicovol.

Dat wat de professional vanuit zijn of haar hart drijft, blijkt steeds vaker niet meer inpasbaar of realiseerbaar in een samenleving die wordt overheerst door neoliberaal reputatiemanagement, risicobeheersing, kostenbeheersing en angst voor ophef en voor de concurrentie.  

Volop ideeën

Het hoopgevende dat uit de interviewvoren opstijgt is dat in elke sector tegelijkertijd volop ideeën ontstaan: over hoe de transitie naar een meer rechtvaardige, compassievolle en duurzame werkwijze wel haalbaar is. Het probleem daarbij is alleen dat die ideeën niet goed materialiseren. Dat niemand de verantwoordelijkheid neemt om op basis van die ideeën een langetermijnvisie te ontwikkelen. Het lef en leiderschap daartoe lijkt te ontbreken.

Minder angst voor reputatieverlies

Het boek is een professionele oproep tot meer langetermijnbeleid, meer visie, minder angst voor reputatieverlies, meer leiderschap en minder geld-denken. Maar vooral is het een idealistisch pleidooi voor meer publieke tijd en ruimte om in gezamenlijkheid het goede leven in beeld te krijgen en te realiseren. Via burgerberaden, investeren in buurthuizen en echte dialoog  in de zorg, het onderwijs, de rechtspraak, de journalistiek, en de landbouw.

Zie hier de hele boekpresentatie.

De presentatie begint met een uitgebreid interview met veranderingsexpert en omgevingspsycholoog Linda Steg. Vervolgens een korte samenvatting van het boek door auteur Bas Mesters. En daarna een zestal indringende oproepen van psychiater Cobie Groenendijk, woningbouwcorporatiebestuurder Bernard Smits, docent Ton van Haperen, boer Meino Smit, Hogeraad raadsheer Marc Fierstra en politicoloog Yves Dejaeghere.

Het boek Het herstel van Nederland. Twaalf oplossingen voor een land in crisis is uitgegeven bij Balans en nu verkrijgbaar in de winkel.