In de zestiende aflevering van de serie “De nieuwe werkelijkheid” van de Tussenruimte ging Bas Mesters in gesprek met Dagmar Oudshoorn over wat nodig is om met elkaar in gesprek te blijven, en om de mensenrechten die sinds WOII zijn opgebouwd te beschermen.

Universele mensenrechten, maar hoe universeel?

Mensenrechten zijn na de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust  internationaal vastgelegd om ervoor te zorgen dat zulk kwaad tegen de mensheid zich nooit zal herhalen. Maar er zijn steeds minder mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Dat maakt mensenrechten en hun universele waarde kwetsbaar. Oudshoorn: “Ik vraag me wel eens af, met de Tweede Wereldoorlog zo ver in het verleden, of we op dit moment nog een keer zulke afspraken met elkaar zouden kunnen maken.” Mensenrechten worden door sommigen gezien als neokoloniaal instrument, of op z’n minst als Westers perspectief op de wereld. Volgens Oudshoorn moeten mensenrechten en hun oorsprong hoe dan ook beschermd en gekoesterd worden. ‘Want mensenrechten zijn er om iedereen op de wereld te beschermen, ongeacht het land waar je geboren bent.’

Het recht op gezondheid of het recht op vrije keuze?

De vraag of mensenrechten wel zo universeel zijn speelt ook in Nederland. Neem het 2G-beleid rondom Corona en de discussie daarover. Niet-gevaccineerde mensen doen op dit moment een beroep op Amnesty International. Zij vinden dat de overheid hun mensenrechten aantast door vrijheden te willen inperken op basis van persoonlijke voorkeur tegen vaccinatie. De kritiek op Amnesty luidt dat Amnesty niet genoeg voor het recht op vrije keuze opkomt en dus selectief is in de mensenrechten die zij beschermt. Hoe ga je daarmee om als mensenrechtenorganisatie?

Oudshoorn legt uit dat Amnesty nooit voor verplichte vaccinatie zal pleiten omdat de eigen keuze voorop blijft staan. Tegelijkertijd hebben mensen ook het recht op gezondheid en zijn regeringen verplicht om dit recht te borgen. Welk recht gaat dan voor? Oudshoorn: ‘Wettelijk gezien zijn er regels waarom bepaalde rechten ingeperkt mogen worden ten gunste van andere rechten. Amnesty probeert de verhouding tussen die twee rechten in evenwicht te houden’. Maatregelen moeten bijvoorbeeld uitlegbaar, noodzakelijk, toetsbaar en alleen gerelateerd aan het probleem zijn. ‘Dat kun je je in het geval van het 2G-beleid ernstig afvragen. Of de overheid voldoende aan de randvoorwaarden voldoet is waar als Amnesty kritisch op zijn.’

Mensenrechtenschendingen in Nederland?

Het is duidelijk dat het werk van Amnesty niet langer beperkt is tot het actie voeren voor politieke gevangenen in het buitenland. Ook mensenrechten in Nederland staan nu in de schijnwerpers. Zo maakte de toeslagenaffaire volgens Oudshoorn pijnlijk duidelijk hoe institutioneel racisme aan de orde van de dag is: ‘De toeslagenaffaire was ronduit racistisch en discriminerend. De overheid is er om mensen te beschermen en artikel 1 van de grondwet [gelijke behandeling en discriminatieverbod red.] te waarborgen. Het is zorgelijk als de overheid in plaats daarvan mensen schaadt en de grondwet zelf overtreedt. Daarom kijkt Amnesty ook naar Nederland en niet alleen naar andere landen.”

Amnesty niet links en niet rechts?

In toenemende mate bestaat het gevaar dat een mensenrechtenorganisatie aan één kant van het gepolariseerde debat komt te staan. Hoe kun je toch een verbindende schakel blijven? Wat Oudshoorn betreft is het belangrijk om te proberen begrijpen wat de ander beweegt. “Door mensen weg te zetten als racist of als ‘wappie’ luister je niet naar wat ze te zeggen hebben. Dan voedt je polarisatie.”

Amnesty, zo stelt Oudshoorn, is geen politieke organisatie, ook al worden mensenrechten vaak met linkse politiek geassocieerd. ‘Mensenrechten zijn niet links of rechts zijn, maar universeel. Amnesty toetst aan wetten en rechten die in grondslag niet politiek zijn, maar in de grondwet of internationale verdragen zijn vastgelegd. We verdedigen bijvoorbeeld de wet om te demonstreren, ook als de bewuste demonstratie er een van Pegida is. Amnesty kan een organisatie zijn waar verschillende politieke opvattingen samenkomen in tijden van polarisatie.’