De komende jaren zullen de technologische mogelijkheden alleen nog maar meer en groter worden. Maar in hoeverre zijn deze kansen nog ethisch verantwoord? Kunnen en mógen mensen bijvoorbeeld ooit seks hebben met robots? Bovendien komt met meer technologie ook meer regelgeving om de hoek kijken. Daardoor leiden deze vernieuwingen niet alleen tot oplossingen maar ook tot beperkingen. Hoe moeten we daar mee omgaan?

Tijdens het tweedaagse congres Brave New World deelde een internationale groep wetenschappers, filosofen en kunstenaars hun ideeën over de rol van technologie in onze toekomst.

 

Brave New World komt voort uit het Leiden International Filmfestival, vertelt congresdirecteur Alexander Mouret. ‘Op het festival besteden wij al jaren de nodige aandacht aan de rol van technologie in ons leven. Arrival, onze openingsfilm van dit jaar, is hier een goed voorbeeld van. Het organiseren van dit congres was dus eigenlijk de logische volgende stap.’

Fascinerend én onheilspellend

Als de sprekers één centrale boodschap hadden, dan was het wel deze: de technologische vooruitgang van de afgelopen decennia valt in het niet bij de ontwikkelingen van morgen. Technologie wordt niet alleen steeds slimmer en sneller, maar ook veelzijdiger en goedkoper. De sprongen voorwaarts worden hierdoor bijna jaarlijks groter.

Mensen als Wall Street Journal-columnist Mark Stevenson, Deloitte-consultant Maarten Oonk en BBC-presentator/futuroloog Ben Hammersley schetsten een fascinerend en soms onheilspellend beeld van de komende decennia. Vooral op gebied van migratie, werkgelegenheid, communicatie en voedselvoorziening herkennen we onze wereld straks bijna niet meer terug. Deze onstuimige ontwikkelingen zullen echter ook voor grootschalige sociale onrust zorgen, waarschuwen sommigen.

'Laten we technologie niet tot de nieuwe Almachtige uitroepen.' 

Oppassen geblazen

Nathaniel Raymond is via het Harvard Humanitarian Initiative verbonden aan deze beroemde universiteit uit Massachusetts. Ook deze specialist op het gebeid van mensenrechten is niet per sé optimistisch over de toekomst.

’Natuurlijk geven de technologische ontwikkelingen ons fantastische nieuwe mogelijkheden. Maar laten we de technologie niet tot de nieuwe almachtige uitroepen. Kijk bijvoorbeeld eens naar de Arabische lente van 2011. Die zou mogelijk zijn gemaakt door internet, smartphones et cetera. Maar wat heeft het die mensenmassa op het Tahrirplein uiteindelijk opgeleverd?’

Volgens Raymond maken we sowieso een fout wanneer we ons op de technologie zelf focussen. ‘Het is bijvoorbeeld veel belangijker om te kijken naar de gevolgen voor onze mensenrechten. Zeker nu grote corporaties op steeds meer vlakken de rol van de overheid over lijken te nemen, is het oppassen geblazen. Technologie moet ons bevrijden, niet beknotten.’

Naar de maan

Natuurlijk waren er ook optimistischer verhalen te horen. Zo werd door meerdere sprekers de kunst een belangrijke rol binnen zo’n ‘getechnificeerde’ toekomst toebedeeld. Enerzijds kan zo’n toekomst haar menselijkheid dan beter behouden, anderzijds is kunst vaak ook een aanjager voor nieuwe ideeën over technologie.

Deze laatste functie heeft zij al meer dan een eeuw, aldus Etienne Augé. Deze lector aan de Erasmus Universiteit houdt zich onder andere bezig met het belang van science fiction binnen onze samenleving. ‘Jules Verne en H.G. Wells, de eerste echte schrijvers van science fiction, hebben een onuitwisbaar stempel op onze technologische ontwikkeling gedrukt.

Dankzij hun werk zijn mensen voor het eerst concreet na gaan denken over zaken als onderzeeërs en lucht- en ruimtevaart. Hetzelfde geldt voor schrijver Frank Herbert, wiens Dune-cyclus veel betekend heeft op het gebied van milieu en duurzaamheid. Zonder deze kunstenaars zouden we waarschijnlijk nooit naar de maan zijn gegaan of elektrische auto’s gebouwd.’

Een eigen ziel?

Kunst heeft een grote invloed op hoe wij technologie zien, benaderen en verder ontwikkelen, aldus Augé. De aanwezige kunstenaars op Brave New World waren hier in ieder geval uitstekende voorbeelden van. Zo bouwde filmmaker Floris Kaayk met behulp van de biomedische wetenschap Oscar, een zogenoemde modular body. De 12 cm lange Oscar heeft hersenen, een hart, longen en nieren. Zijn optionele ledematen kan hij zelfstandig bewegen.

Maar wat is Oscar eigenlijk? Een levend wezen met een eigen ziel en (dus) bepaalde rechten? Of gewoon een organisch robotje? Het project leverde Kaayk een wereldwijde discussie, miljoenen hits op youtube én een Gouden Kalf op.

'Op social media heerst het idee dat kwantiteit hetzelfde is als kwaliteit.'

Misbruik

Collega-kunstenaar Constant Dullaart ‘misbruikt’ nieuwe technologieën vooral. Het doel: protesteren tegen de kwantificatie van sociaal kapitaal. Zo kocht hij ooit enkele miljoenen Instagram-connecties, waarna hij een groep collega-kunstenaars in een keer 100.000 volgers bezorgde. Zo leken ze opeens allemaal even populair. Instagram was not amused.

Later kocht hij tienduizenden telefoonnummers op, waarmee hij op Facebook allemaal valse profielen maakte. De namen leende hij van achttiende-eeuwse soldaten uit Hessen. ‘Omdat ik Facebook de oorlog verklaarde, leek het me wel passend om de namen van soldaten te gebruiken.’ Met zijn ‘leger’ begon hij her en der allemaal likes uit te delen. ‘Vooral op social media heerst het idee dat kwantiteit hetzelfde is als kwaliteit. Maar wat zeggen likes of volgers nou over kwaliteit?’

De vergissing van mijn leven

Ondernemer en schaakmeester David Levy is vooral actief op het gebied van kunstmatige intelligentie. ‘Ooit maakte ik een weddenschap dat ik tien jaar lang elke schaakcomputer zou verslaan. Die won ik, maar dat zou me nu echt niet meer lukken. Dat leerde ik in de jaren ’90, toen wereldkampioen Garry Kasparov tegen schaakcomputer Deep Blue speelde. Ik wist zeker dat Kasparov zou winnen, maar dat bleek de vergissing van mijn leven te zijn.’

De exponentiële groei van kunstmatige intelligentie zorgt ervoor dat we straks ook en groupe voorbijgestreefd zullen worden, aldus Levy. ‘Over enkele decennia beschikken we over kunstmatige intelligentie die slimmer is dan ons allemaal, grootmeesters inbegrepen. Hierdoor zullen robots mensen zó goed kunnen imiteren dat er bijvoorbeeld liefdesrelaties tussen deze twee groepen zullen ontstaan.’ 

'Op termijn zullen er liefdesrelaties tussen robots en mensen ontstaan.'  

Seksrobots

Deze laatste uitspraak zorgde nog voor een pittige discussie tussen Levy en enkele andere sprekers. Vooral de mogelijke inzet van ‘seksrobots’ was een heikel punt. De professoren Bernhard Hommel (psychologie) en Aimee van Wynsberghe (robotethica) vroegen zich hardop af of dit zou werken en wat voor positie en rechten deze ‘prostituees’ dan zouden hebben. De onvermijdelijke conclusie? De toekomst zal het leren.

Ondertussen kijkt congresdirecteur Mouret met grote tevredenheid terug op de eerste editie van Brave New World. ‘Ik ben natuurlijk een beetje bevooroordeeld, maar het is veel beter verlopen dan we vooraf hadden durven dromen. We hadden een volle zaal, mooie sprekers en een paar goede discussies. We hebben dan ook meteen maar besloten dat Brave New World in 2017 een vervolg krijgt.’