Het is een voorbeeld van een moreel dilemma waar veel vluchtelingen, vaak uit oorlogsgebied, mee te maken krijgen: Onder tijdsdruk kiezen tussen twee kwaden. Waarbij er geen juiste keuze is. Heeft die keuze zware negatieve consequenties en gaat dit aan je knagen? Dan kan een moreel trauma ontstaan. Bijvoorbeeld wanneer je hoort dat je moeder en zusje overleden zijn omdat ze niet konden vluchten. 

EMMA sprak met Simone de la Rie, klinisch psycholoog en psychotherapeut bij Stichting Centrum ’45, het landelijke centrum voor specialistische traumadiagnostiek en behandeling. Simone behandelt mensen met complexe psychotraumaklachten en doet onderzoek naar moreel trauma bij vluchtelingen die naar Nederland zijn gekomen.

‘We zien dat er binnen deze groep veel mensen zijn met dit trauma en dat dit trauma erg belastend voor iemand is.’ Dit maakt het een belangrijke factor van hoe snel iemand opknapt. Bij Centrum ’45 onderzoekt Simone hoe vaak morele trauma’s nu voorkomen bij vluchtelingen en hoe ze het een centralere plek kunnen geven binnen een traumabehandeling.
 

Ze veroordelen zichzelf over deze ervaring en verwachten dat jij dit ook doet.

In de weg

Want zo’n moreel trauma kan een effectieve behandeling in de weg staan. Simone: ‘Mensen hebben een bepaald idee van hoe ze zouden moeten handelen, vanuit normen en waarden en opvoeding: wat doet een goed mens? Als je dan onder tijdsdruk een keuze moet maken met negatieve gevolgen, dan kan je in conflict komen met jezelf. Omdat je vindt dat je niet zo hoorde te handelen.’ 

Hierdoor ontstaan gevoelens van schaamte en wroeging, maar ook schuld en soms zelfs overlevingsschuld. Dat zorgt er weer voor dat iemand bij een traumabehandeling pas laat vertelt over deze ervaring, en er lang zelf mee worstelt. Pas als er vertrouwen is opgebouwd met de therapeut, komt dat naar voren.

Simone: ’Het duurt lang voordat mensen dingen durven delen die ze als ingrijpend hebben ervaren en waar ze zich schuldig over voelen. Ze veroordelen zichzelf en verwachten dat jij dit ook doet, zijn bang dat anderen hen net zo hard beoordelen als dat zij zelf doen.’

Andere gevoelens

Ondanks dat iemand dan in therapie is, kan zo’n trauma toch blijven hangen. Simone benadrukt dan ook dat het belangrijk is om dit type trauma van andere typen te onderscheiden. ‘Bij een posttraumatische stressstoornis richt behandeling zich veelal op angst na bijvoorbeeld een levensbedreigende ervaring. Een moreel trauma roept andere gevoelens op. Dat moeten we een centralere plek geven in de behandeling, zodat mensen daarmee kunnen leren leven.’ 

Hoe vrij was je bij het maken van die keuze?

Bij zo’n behandeling is het belangrijk dat iemand leert dat schuldgevoel in perspectief te plaatsen en zelfcompassie ontwikkelt. Zodat je ermee kunt leren leven en het trauma minder bepalend wordt voor iemands zelfbeeld. Want dat schuldgevoel is vaak buitenproportioneel, waarbij iemand zijn of haar eigen aandeel in de situatie overschat.

‘Met de kennis van nu had je dingen misschien anders gedaan. Maar je maakte een keuze op het moment dat je in die situatie zat, vaak met hoge tijdsdruk. Dus hoe vrij was je bij het maken van die keuze?’ 

Risicogroepen

Onze samenleving kent nog meer groepen die een hoog risico lopen om een moreel trauma te ontwikkelen. Veteranen, oorlogscorrespondenten en fotografen bijvoorbeeld. ‘Maak ik die foto of ga ik die jongen helpen die onder het puin ligt?’ Maar ook, dichter bij huis, chirurgen en verpleegkundigen op de Intensive Care, politieagenten en de brandweer.

Simone: ‘Ik denk dat moreel trauma een onderschat probleem is. Daarom is het belangrijk dat er, ook voor deze risicogroepen, meer aandacht komt voor dit trauma, omdat het een andere benadering en behandeling vereist.’

Ontstaat een moreel trauma bij iedereen volgens een vast patroon? Welke rol spelen omgeving en samenleving bij het ontstaan hiervan? Is hier een gemene deler te vinden? Over deze en andere vragen gaat EMMA de komende tijd in gesprek met verschillende mensen, van professionals tot ervaringsdeskundigen. 

Over morele dilemma’s

ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum en het Veteraneninstituut publiceerden samen de bundel ‘Dat ene dilemma’. Met tien verhalen van verschillende professionals, over de morele dilemma’s waar zij op de werkvloer mee te maken krijgen. Lees hier meer over de bundel.