Hoe bestrijd je eenzaamheid? Wat is de beste aanpak op lokaal, regionaal en landelijk niveau? En kun je eenzaamheid wel voorkomen, kiezen mensen er niet zelf voor om eenzaam te zijn? Deze en andere vragen kwamen op tafel tijdens de expertmeeting over Eenzaamheid die 29 september 2016 bij EMMA, Experts in Media en Maatschappij, werd gehouden.

Tien experts uit overheid, onderzoek, vrijwilligerswerk en bedrijfsleven, spraken met elkaar over dit thema in het kader van de Week tegen Eenzaamheid. Een van hen was onderzoekster Meike Heessels (hogeschool van Arnhem en Nijmegen), die het spel Kletsborden heeft laten ontwikkelen om Eenzaamheid bespreekbaar te maken. De bijeenkomst begon dan ook met een kennismaking met dit spel en elkaar en dat leverde al vrij verrassende uitspraken en inzichten op. Zo werd kort ingegaan op de aanpak in Rotterdam waar ze alle ouderen van 75 jaar en ouder thuis bezoeken en op die manier eenzaamheid bespreekbaar maken. En op het pleidooi van wethouder dat Hugo de Jonge tijdens het congres dat Coalitie Erbij op 22 september in Rotterdam hield om van die stad een plek te maken waar eenvoudige vormen van burenhulp normaal worden. ‘Een stad met een, wat mij betreft, iets dorpser karakter’, aldus de wethouder.  

Achter de voordeur 

Ankie van Tatenhove, wethouder in Lansingerland, vertelde tijdens de expertmeeting dat in de drie dorpen van Lansingerland (59.049 inwoners) de woningbouwcorporatie 3BWonen een belangrijke signaalfunctie heeft. ‘Zij komen bij het maken van een kraan nog achter de voordeur van bewoners en geven door als zij merken dat iemand eenzaam is of vervuilt.’ In Lansingerland zijn 7.000 vrijwilligers actief. Wij vinden het belangrijk dat mensen niet alleen een netwerk zoeken, maar ook weten dat ze in een netwerk zitten. We willen gezonde mensen laten beseffen dat ze een functie hebben voor een ander en niet alleen op een moment dat een ander dat vraagt’, aldus Van Tatenhove. Daarbij reageerde ze ook op een in september verschenen artikel in de NRC waarin drie hoogleraren van mening waren dat ouderen er zelf voor moeten waken dat ze hun netwerk op orde houden.

‘Ik vond dat artikel wat negatief’, zei Arie Ouwerkerk, directeur van CoalitieErbij. ‘Het stelt in feite dat je zelf ervoor moet zorgen dat je contacten op orde zijn, zodat je later – als je ouder bent – daarvan profijt hebt. Dat voelt als een soort plicht voor iedereen, terwijl sommige mensen daar helemaal niet toe in staat zijn. Bovendien, zelfs al heb je een goed netwerk, dan is dat nog geen waarborg dat je dat niet eenzaam voelt. Het is belangrijk dat kwetsbare mensen omringd zijn door andere mensen en organisaties. Hierdoor verdwijnt lang niet altijd het eenzame gevoel, maar wordt de eenzaamheid wel minder vaak gevoeld. Al was het maar door afleiding. Gelet op de verhoogde risico’s op gezondheidsproblemen is elke vermindering van belang.’

Witte vlekken in beeld 

In Rijswijk brengen ze in kaart wat er nog niet in de gemeente tegen eenzaamheid gebeurt. ‘Bij dit innovatieproject tegen Eenzaamheid werken we nauw samen met andere partijen, zoals bibliotheek, bedrijfsleven, Het Leger Des Heils en andere welzijnsorganisaties’, vertelde Gea de Jong, projectleider innovatie sociaal domein bij de gemeente Rijswijk. ‘Met elkaar kunnen we onze aanpak verder versterken.’ De Jong vertelde ook over flatcoaches die in Rijswijk actief zijn en nog meer dan een huismeester betrokken zijn bij flatbewoners. ‘Zij zorgen ervoor dat de bewoners met elkaar in verbinding komen en bijvoorbeeld samen gaan eten. Ook daarmee voorkom je veel vormen van eenzaamheid.’ 

Vraagverlegenheid aanpakken 

De deelnemers konden zich vinden in de uitspraak van wethouder De Jonge uit Rotterdam dat eenzaamheid vaak ongrijpbaar en onzichtbaar is, omdat veel mensen er niet mee te koop lopen. ‘We hebben het tegenwoordig veel over zelfredzaamheid, veel mensen hechten daaraan, maar we moeten ervoor waken dat deze boodschap ertoe leidt dat mensen eenzaam zijn omdat ze om die reden geen hulp durven te vragen.’ Van Tatenhove pleitte in dit geval om de term zelfredzaamheid te veranderen. ‘Zelfredzaamheid is een ideaal, maar ik zou liever willen spreken van samen redzaam. Je doet het samen.’

Volgens Ouwerkerk en Heessels is meer onderzoek nodig om dit te doorbreken: ‘Er is een flinke impuls in onderzoek nodig om meer te weten over de oorzaken en gevolgen van eenzaamheid, de effectiviteit van interventies en de plaats van de eenzame personen in de samenleving.’  

Heessels vulde dit aan met een pleidooi voor een maand van de openheid, waarin alle activiteiten op het gebied van Eenzaamheid, Pesten en Alzheimer samenkomen. 

Verhaal blijven vertellen 

Maarten Schallenberg, beleidsmedewerker bij het ministerie van VWS, pleitte voor het blijven vertellen van verhalen over eenzaamheid: ‘Als Rijksoverheid faciliteren wij en zorgen wij er onder meer via CoalitieErbij voor dat mensen het verhaal over eenzaamheid blijven vertellen en het taboe dat op eenzaamheid rust doorbreken. Verder moeten deze activiteiten vooral lokaal plaatsvinden en daarom zijn initiatieven als in Rotterdam en Rijswijk gebeuren heel waardevol. Dat lokt wel meteen de vraag uit hoe je achter de voordeur komt van mensen die je niet via deze huisbezoeken bereikt. Hoe ver ga je met mensen die geen hulp willen? Dat is ook een ethische vraag: moet je wel mensen willen bereiken die dat zelf niet willen? ‘ 

Heessels: ‘Kijk ook wat mensen zelf willen en wat ze nog kunnen. Bij mij in de buurt woont een ontregelde man met wie niemand meer iets kan. Maar als je hem een mondharmonica geeft, speelt hij de sterren van de hemel. En als je contact met een eenzaam persoon hebt, zorg dan ook voor wederkerigheid. Vertelt iets over je eigen ervaring daarmee. Stel je zelf kwetsbaar op. Wat heb je zelf op dat gebied meegemaakt?’

Guus Maiburg, secretaris katholieke ouderenbond Nootdorp, vertelde in dit kader over zijn initiatief voor het boek “Stil Leven”, een bijbehorende film en een kalender. In het boek staan tien persoonlijke verhalen van eenzame, nog vrij jonge, mensen. ‘Door verhalen te vertellen, maak je eenzaamheid bespreekbaar.’ Hij pleitte in dit kader ook voor een aanpak voor jongeren. ‘Die groep moeten we zeker niet vergeten.’

Samenwerken vanuit je hart 

In november komt een handboek uit over de lokale aanpak van eenzaamheid in twintig gemeenten. Ook daaraan werd tijdens het congres aandacht besteed. In dit handboek staan negen bouwstenen, zoals ‘richt je op maatwerk’ en ‘ga voor brede samenwerking met gemeente, burgers en bedrijfsleven’. Meike Heessels voegde later daar een tiende bouwsteen aan toe: ‘Werk samen vanuit je hart. Wat beweegt jouzelf om eenzaamheid te bestrijden? Wat motiveert jou om dit werk te doen en wat is jouw definitie van eenzaamheid?’ 

Carla van Bregt, coördinator 2tegen1zaamheid van het Buddy Netwerk, sprak in dit kader van het belang van verbinden: ‘Wij zetten buddy’s in bij eenzame ouderen, chronisch zieken en beginnende dementerenden en werken met 350 vrijwilligers. We zoeken voor onze cliënten een maatje om de cliënt te versterken en te helpen meer zelfredzaam te zijn. Helaas is de wachtlijst voor buddy’s groter dan het aantal vrijwilligers. In 2015 hebben we samen met de gemeente Den Haag een schatkaart ontwikkeld. Dat is een soort spel om de leefwereld van de ander of van jezelf te helpen vergroten. Het is een inspiratiekaart waarmee je tot nieuwe ideeën komt. Buddy’s zijn bij ons voor een jaar aan een cliënt gekoppeld en helpen hen weer dingen te ondernemen en luisteren naar hun verhaal. De buddy slaat een brug naar de ander. Maar er is wel iets nodig om die brug te kunnen slaan.’ 

Collega John Batteram was jarenlang buddy. ‘Ik was een tweede maatje voor een slechtziende man. Hij zat thuis te wachten tot hij weer naar bed kon gaan. Het is mij gelukt om hem zover te krijgen dat hij weer is gaan schilderen, zijn gitaar pakte en ik heb elpees met hem uitgezocht en samen kleren gekocht. Dat deed hij niet meer, omdat hij dat niet meer kon. Je kunt mensen geen doel geven, maar wel aandacht en hen helpen iets over zichzelf te vertellen. De buddy geeft ook iets van zichzelf en dat komt terug. Zo ontstaan vriendschappen.’

Aanwezig:

 

Gemaakt door
Foto van Marianne Lourens. Marianne is een witte vrouw met halflang rood haar en blauwe ogen. Ze heeft blauwgrijze blouse aan en een zwarte colbert.

Marianne Lourens

gedreven (eind)redacteur - punctuele projectleider - mensgericht
Zorg en Sociaal domein
Foto van Marguerite de Ruijter. Marguerite is een witte vrouw met halflang lichtblond haar en blauwe ogen. Ze lacht op de foto en draagt een crèmekleurige blouse met zwart panterprint.

Marguerite de Ruijter

gedegen projectleider - redacteur – romanschrijver
Gelijke kansen en Gelijkwaardigheid