De Tussenruimte is een sociaal lab, een podium voor onafhankelijk debat en dialoog in Den Haag.

naar de tussenruimte

De oplossing voor klachten over de democratie lijkt telkens weer meer democratie. Maar kan het wel altijd beter? Is meer beter? Of mag je ook zeggen: het is voldoende zo. In de eerste aflevering van de Tussenruimte-debatserie Wie is wij? De paradoxale samenleving gaan we hierover in debat met
politicoloog en filosoof Gijs van Oenen, schrijver van het boek Overspannen Democratie.

Democratische vermoeidheid

Volgens van Oenen is democratie heel ver doorgevoerd sinds de jaren zeventig, en dat is mooi. Maar dat is niet alleen goed nieuws, meent hij. We leven inmiddels niet meer onder vreemd gezag, maar onder ons eigen gezag. Dat is enerzijds een bevrijding, anderzijds een extra belasting. We blijven roepen om meer inspraak, maar het is de vraag of we die extra verantwoordelijkheid nog kunnen dragen. Zijn we niet democratisch vermoeid?

Keuzesstress

De kapitalistische economie creëert volgens Van Oenen op allerlei terreinen normatieve keuzestress: in hoeverre kan of moet ik me onttrekken aan de neoliberale hegemonie waarin alles markt wordt? Als ik met vakantie ga, is dat dan ecologisch en politiek verantwoord? Wat voor voedsel koop ik in de supermarkt, is dat biologisch dan wel dier- of milieuvriendelijk geproduceerd en vervoerd? Hebben de koffieboeren een eerlijke prijs gekregen voor de koffie die ik koop? Wil ik mijn kinderen juist wel of juist niet op een elitaire of op een ‘zwarte’ school? Moet er iets worden gedaan aan de sociale cohesie in de buurt? Hoe moet ik de taken verdelen met mijn partner, de zorg voor mijn kinderen, of mijn ouders? Functioneren de inspraakorganen op mijn werk wel goed en moet ik daar iets aan doen? Allemaal keuzes waarmee ieder van ons dagelijks wordt geconfronteerd.

Portret van Gijs van Oenen (EUR)

Politieke keuzes

En dan zijn er nog de kwesties waar je je op politiek niveau mee zou moeten bezighouden, of waar je je zorgen over zou moeten maken. Komt het wel goed met de opwarming van de aarde en de vervuiling van het milieu? Moeten migranten door hulporganisaties dicht bij de Afrikaanse kust worden opgepikt? Is dat een humane deugd, of zelfs een plicht, of is het juist medeplichtigheid aan mensenhandel? Is de oproep tot ‘minder Marokkanen’ een strafbare uiting of alleen een overmatig theatrale vertolking van een gevoel dat al lang bij veel mensen leeft? Hoe moet het met de energievoorziening over dertig jaar? Staat Nederland over vijftig jaar niet onder water? Is de euthanasie wel goed geregeld? Moet orgaandonorschap een defaultkeuze zijn? Is de halvering van de kunstsubsidies een goed of juist een heel slecht besluit geweest? Enzovoort.

De zichzelf democratisch overvragende burger 

Al deze zaken zijn in het nieuws. Er wordt in talkshows en op Twitter en Facebook en GeenStijl constant over gepraat. Mede daardoor doen ze bijna permanent een beroep op ons emancipatoir en democratisch vermogen om zelfstandig tot een oordeel te komen en om op die basis actief aan de discussie deel te nemen. Het is volgens Van Oenen nauwelijks nog aanvaardbaar om te zeggen: ‘Dat wist ik niet’, of: ‘Dat laat ik liever aan anderen over.’ Het is dit soort belasting die leidt tot emancipatoire en democratische metaalmoeheid. Onze emancipatoire en democratische vermogens zijn groter dan ooit. Alleen, we kunnen nauwelijks meer beantwoorden aan de eisen die daaraan worden gesteld.

Er zijn, kortom, veel boze burgers die op verontwaardigde toon ‘meer democratie’ eisen. Maar de overheid waartoe zij zich hierbij richten, kan hun hierin niet meer ter wille zijn – hoezeer ze daar overigens ook toe bereid is: de overheid wil niets liever dan actieve burgers. Het probleem is niet een onwillige overheid, maar een zichzelf democratisch overvragende burger.

En zo zijn we volgens Van Oenen beland in een overspannen democratie, waarin de burger om meer en meer inspraak roept, terwijl hij die verantwoordelijkheid eigenlijk niet wil en kan dragen. Wat zijn hiervoor mogelijke oplossingen? Minder democratie? Meer overlaten aan de overheid en die overheid ook meer vertrouwen? Zeg maar: ‘loslaten’ – ook in het privédomein – om zo een wat ontspannener samenleving te creëren? Zou de overheid ook zelf meer het heft in handen willen nemen? Hoe zou ze dat kunnen doen?     

 

+++

 

Kom op 8 november naar de lezing en aansluitend debat met Gijs van Oenen in de Tussenruimte bij EMMA in Den Haag. Hij houdt de aftrap van de nieuwe debatserie 'Wie is wij? De paradoxale samenleving'.

Van Oenen zal van repliek worden gediend door onder meer Marijn Willemen, stadscoördinator van het programma Van Wijken Weten: de innovatieve Arnhemse strategie om burgerparticipatie in de wijken te vergroten. Arnhem heeft 100 van de 800 miljoen euro jaarbegroting naar de wijken verplaatst, en laat burgers meebeslissen. Hoe werkt dat? Trekt de burger dat?

Meld je gratis aan voor de serie Wie is wij? De paradoxale samenleving die de Tussenruimte in samenwerking met De Groene Amsterdammer organiseert: 

  • Aflevering 1: De overspannen democratie
  • Aflevering 2: De tribalisering van de samenleving
  • Aflevering 3: De angst in de (ambtelijke) torens

Lees hier het essay dat Gijs van Oenen in de Groene Amsterdammer publiceerde en waaruit hierboven volop is geput.

Lukt het niet om aan te melden via één van de aanmeldformulieren? Gebruik dan deze link

Gemaakt door
Foto van Bas Mesters. Bas is een witte man met donker haar en blauwe ogen. Hij draagt een donkere overhemd.

Bas Mesters

programmamaker - De Tussenruimte - journalist