Acht paar ogen kijken me argwanend aan. Het zijn uitgebluste ogen, met een vleugje nonchalance om de berg ellende die zich eronder bevindt te verbergen. Even heb ik overwogen om deze budgettraining af te zeggen. De eerste vijf minuten probeerde ik een opgewekt gesprek te houden met een van de jongeren die door zijn schuldhulpverlener bij mij was gedropt. Dat was niet gelukt. 

Van overige twintig uitgenodigde jongeren is geen spoor. Als ik op het punt sta de ernstig kijkende jongen terug naar huis te sturen slenteren drie andere jongeren het lokaal binnen.

‘Ik wist niet waar ik moest zijn juf’, zegt een donker kijkende jongen van onder zijn petje terwijl hij zijn rugzak op de stoel gooit maar zijn jas aanhoudt. Het meisje gaat zo ver mogelijk van de jongens vandaan zitten en slaat haar armen over elkaar. ‘En ik moest mijn dochter ophalen van school’. Het andere meisje gaat naast haar zitten en kijkt mij vragend aan, ‘en waarom zijn we hier eigenlijk precies?’

Tijdens de eerste les begreep ik al dat de leerdoelen, budgetteren en inzicht krijgen in het ontstaan van schulden, niet op deze groep van toepassing waren

Zo begint de start van mijn allereerste budgettraining in het kader van de jongerenschuldhulpverlening in Amsterdam Oost. Ons streven is om jongeren duurzaam van hun schulden af te helpen. We experimenteerden met een training waarin jongeren leerden te budgetteren en inzicht te krijgen in het ontstaan van hun schulden. Tijdens deze eerste les begreep ik al dat beide leerdoelen niet op deze groep van toepassing waren.

Inschrijfadres nodig

‘Kijk’, de helder blauwe ogen staan vol ernst, ‘nu ik in het opvanghuis zit, kan ik geen kant op. Als ik wil werken dan heb ik een ID-kaart nodig en voor die ID-kaart een inschrijfadres. Ze kunnen me bij de opvang alleen niet zomaar inschrijven zonder ID-kaart.’ En dus belandde hij in de kleine criminaliteit. Spullen verkopen op straat waarvan hij wist dat ze gestolen waren. Het geld ging er net zo snel uit als dat het er in kwam.

De oorzaak van hun schulden liep uiteen, maar allemaal hadden de jongeren al vrij vroeg in hun leven met veel problemen te maken gehad. Zo vertelde een jonge moeder, ‘ik werd zwanger op mijn 16e en opeens kreeg van allerlei kanten geld. Toen mijn dochter na de geboorte ziek werd had ik geen zicht meer op wat binnen kwam en wat er uit ging. Voordat ik het wist had ik een schuld van 10.000 euro.’ Vrijwel allemaal hadden ze geen vertrouwen meer in ‘het systeem’. En logisch wellicht. Nog voordat ze het systeem leerden kennen, werkte het hen al tegen.

Problematische schulden hebben een negatieve invloed op het behalen van een opleiding en kunnen leiden tot een neerwaartse spiraal

Mijn standaard aanpak voor een budgettraining schoof ik bij deze eerste les al van tafel. In die vier woensdagavonden hebben zij vooral elkaar gecoacht. Het verbaasde mij hoe open ze naar elkaar spraken over de obstakels in het overwinnen van hun schulden en hun eigen aandeel daarin. Wat mij echter het meest is bijgebleven is de machteloosheid omdat het systeem hen alleen maar verder de ellende in trekt. Dat conflicterende wet- en regelgeving jongeren een toekomstperspectief ontneemt.

De oorzaak van hun schulden liep uiteen, maar allemaal hadden de jongeren al vrij vroeg in hun leven met veel problemen te maken gehad

Dat blijkt ook uit onderzoek, problematische schulden hebben een negatieve invloed op het behalen van een opleiding en kunnen leiden tot een neerwaartse spiraal met alle gevolgen van dien: sociale beperkingen, psychische problemen, dak- en thuisloos worden of crimineel gedrag (Pennington, 2014). Dit moeten we volgens mij niet willen. Vooral niet nu de groep jongeren met (problematische) schulden alleen maar lijkt te groeien (van der Schors, van der Werf & Schonewille, 2015; Westhof & de Ruig, 2015). Op dus naar een sluitende aanpak.