Zijn vader was ook zo. Opa kon er ook wat van. En zijn broertje is ook al aardig op weg om crimineel te worden. Zo maar wat veel gehoorde uitspraken op het politiebureau. Ze zijn niet ongefundeerd. Dat toonden Hans Moors (EMMA) en Toine Spapens (Tilburg University) aan in hun boek: Criminele families in Brabant. Maar hoe kun je ze nu effectief aanpakken? Dat was 1 februari het onderwerp van het symposium Aanpakken van criminele families: ervaringen en mogelijkheden.

Zo’n 200 wetenschappers, politiemensen, ambtenaren, professionals uit zorg en welzijn en andere experts kwamen bij elkaar op de Tilburge universiteit voor een stevige aanzet voor een praktijkaanpak.

In de kinderschoenen

Aanpakken van criminele families staat in Nederland nog in de kinderschoenen. Tot voor kort lag het accent op georganiseerde criminaliteit, waarin het individu centraal staat. In zo’n 20 gemeenten experimenteren justitie, politie en maatschappelijke organisaties met verschillende aanpakken. Maar wat echt werkt, moet nog blijken. Hans Moors, Toine Spapens en Politie en Wetenschap vonden het een mooie aanleiding om een congres over de aanpak van criminele families te organiseren.

Kinderen uit huis

De internationale wetenschappers Anna Sergi (Universiteit van Essex) en David Bright (Flinders University, Australië) deelden hun onderzoek naar aanpakken in Calabrië en Australië. Sergi vertelde onder meer uithuisplaatsingen van kinderen van criminele gezinnen in gastgezinnen in Noord-Italië. De gerechtelijke procedure valt onder het familierecht, zodat de rechtbank ook kan ingrijpen als gezinsleden niet worden verdacht van een misdrijf of daarvoor zijn veroordeeld.

Deze ingrijpende maatregel heeft alles te maken met de cultuur van de Ndrangheta-mafia in Calabrië, waarin alles draait om eer en familie. Zonen worden geacht hun vaders op te volgen en dochters worden ingezet voor strategische huwelijken met bevriende families. Verbreken van familiebanden is dan ook een effectieve manier om criminele tradities te doorbreken, zo redeneerde de rechtbank.

Anna Sergi: 'Waarom lokale cultuur het belangrijkst is om criminele families aan te pakken’

David Bright onderzoekt terroristische netwerken via een sociale netwerkanalyse. Hij ontdekte dat deze netwerken (deels) bestaan uit families. Zo’n netwerk geeft inzicht in hiërarchie, structuur en cultuur van criminele families. En is dus belangrijk om sleutelfiguren op te sporen en hun invloed op de familie te beoordelen. Maar ook om inzicht te krijgen wat nodig is om deze families te ontwrichten. Hoe sociale netwerkanalyse kan bijdragen in onderzoek, lichtten David Bright en adviseurs van EMMA de volgende dag nog eens toe tijdens de EMMA-bijeenkomst ‘Aanpak radicalisering: kansen vanuit  sociale netwerkanalyse’.

David Bright: 'Hoe twee broers de organisatie ontmantelden'

Amsterdamse aanpak

Kinderen nemen vaak huiselijk geweld en crimineel gedrag van ouders en andere familieleden over. In Amsterdam onderzochten justitie, politie, zorg- en welzijnsorganisaties hoe zij dit patroon konden doorbreken door een combinatie van repressief optreden en bieden van zorg aan de gezinnen. Ze hebben dit vastgelegd in een samenwerkingsconvenant.

De initiatiefnemers analyseerden een criminele familie (vijf gezinnen, 46 gezinsleden). Zij ontvingen een brief van de gemeente, waarin stond dat de gemeente zich zorgen maakt over het opgroeien van hun kinderen. En dat een regisseur een plan met ze gaat maken om ervoor te zorgen dat ze uit de criminaliteit blijven.

Dit heeft er onder meer toe geleid dat een aantal mannen de gevangenis in gingen, een paar vrouwen in een blijf-van-mijn-lijf werden ondergebracht, een neef in een ontwenningskliniek terecht kwam, en een echtpaar begeleiding kreeg voor hun huwelijksproblemen. En een aantal kinderen kwamen onder toezicht van de Raad van Kinderbescherming.

Criminoloog Henk Ferwerda en Bart de Graaf van de gemeente Amsterdam over het convenant en tips uit de praktijk:

Tussen de oren

Criminelen opsporen is een ding. Goed met hen communiceren een andere. Wie die kunst beheerst, kan ver komen. Ruud van de Veerdonk van de Politieacademie traint de mentale weerbaarheid van politiemensen aan de hand van een mentale toolbox. Een mix van instrumenten die politiemensen kunnen gebruiken om beter resultaat te boeken. Ook professionals uit zorg en welzijn - die niet zijn gewend met criminelen te praten - kunnen er veel baat bij hebben.

Ruud van de Veerdonk: 'Mentale kracht bepaalt of je interventie wel of niet slaagt'

Huiselijk geweld

In veel criminele families wordt huiselijk geweld gebruikt. Vooral één vorm is zeer schadelijk en ontwrichtend: manipuleren, intimideren, onder de duim houden. In vaktermen: coersive control.

Astrid Holleeder beschrijft dat treffend in haar boek over haar broer Willem. En hoe hij de familie daarmee in zijn greep hield. Volgens psychologe Sietske Dijkstra is er een wereld te winnen als forensische experts en deskundigen uit het sociaal domein gaan samenwerken om huiselijk geweld in criminele families te stoppen.

Sietske Dijkstra: 'Hoe coersive control families ontwricht'

Het vervolg: onderzoek naar effectieve aanpak

Inmiddels zijn Hans Moors en Toine Spapens een nieuw onderzoek gestart naar de aanpak van criminele families. Genoeg om over na te denken, zegt Moors.

Hans Moors vertelt wat hem het meest is opgevallen:

Het nieuwe boek verschijnt aan het einde van dit jaar.