Door de berichtgeving in de media lijkt het alsof de narigheid in de wereld steeds groter wordt, maar statistisch gezien zijn er nu minder oorlogen en hongersnoden dan ooit. Tijd dus voor een nieuwe wind in medialand. Bij constructieve journalistiek gaat het om oplossings- en toekomstgerichte verhalen die de lezer achterlaten met het gevoel dat het zo slecht nog niet gaat met de wereld.

Jarenlang reisde ik dagelijks met de trein van Rotterdam Centraal naar mijn werk in Rijswijk. Een rit van een dikke vijftien minuten, waarin ik precies de gratis Metro kon lezen. De ochtendkrant bevatte op de voorpagina meestal wereldnieuws en bestond verder vooral uit korte berichten over oorlog, geweld, verkeersslachtoffers en andere narigheid.

Na dat kwartier was ik dan wel op de hoogte van de actualiteiten – en, vooruit, de nieuwe outfit van Doutzen Kroes en het liefdesleven van de Hollywoodsterren – maar ik werd er steeds vaker somber van. De korte artikelen gaven vooral antwoord op de journalistieke basisvragen: ze vermeldden wie er hoe, waar, wanneer en waarom waren omgekomen, verkracht of verjaagd. Bredere context of diepere achtergronden ontbraken. Door het dagelijks lezen van de Metro werd mijn wereldbeeld langzaam maar zeker pessimistischer.

Veiliger dan ooit

Nieuws is datgene wat afwijkt van de norm. Gelukkig zijn oorlog en hongersnoden situaties die als niet normaal worden beschouwd, vandaar dat zij het nieuws domineren. De focus op al die negatieve zaken heeft echter zijn weerslag op ons voelen en denken. Sommige mensen raken afgestompt en worden niet meer werkelijk geraakt door het leed van een ander (die zich meestal ver van het eigen bed bevindt). Anderen geeft het juist een groeiend gevoel van machteloosheid. Het lijkt immers alsof de ellende in de wereld steeds groter wordt, zeker nu we er voortdurend mee worden geconfronteerd via een toegenomen hoeveelheid berichten op internet en social media. Het tegendeel is echter waar: statistisch gezien zijn er vandaag de dag minder oorlogen, hongersnoden en vluchtelingenstromen dan ooit. De wereld van nu is dus veiliger dan die van twintig jaar of zelfs tien jaar geleden. 

Positieve psychologie

De tijd is dus rijp voor een nieuwe wind in medialand. Vijf jaar geleden is het begrip ‘constructieve journalistiek’ geïntroduceerd door de Deense journaliste en onderzoeker Cathrine Gyldensted. Bij constructieve journalistiek gaat het om oplossings- en toekomstgericht nieuws in plaats van verhalen waarin negativiteit en conflicten de boventoon voeren. Constructieve journalistiek is een opkomend domein binnen de journalistiek dat binnen de academische wereld langzaam maar zeker voet aan de grond krijgt. Als internationaal voorloper en wegbereider op het gebied van constructieve journalistiek is Gyldensted sinds december 2015 verbonden aan Hogeschool Windesheim in Zwolle, om deze journalistieke manier van werken aan het curriculum toe te voegen.

'Dankzij elementen uit positieve psychologie kan een hoopvoller en completer verhaal onstaan'

Gyldensted houdt een pleidooi voor de integratie van positieve psychologie in de berichtgeving. Deze benadering richt zich op de achtergronden van gebeurtenissen en de redenen waarom bepaalde dingen gebeuren. Is het gebeurde alleen maar slecht en verwerpelijk of zijn er ook verhalen te vinden die de andere kant van deze ‘waarheid’ laten zien? Gyldensted ontdekte dat ‘als je elementen uit de positieve psychologie toepast in hoe je als journalist de wereld benadert, er een hoopvoller en completer verhaal ontstaat.’

Journalistiek of activisme?

De Correspondent is hier een goed voorbeeld van. Dit medium wil naar eigen zeggen: ‘laten zien hoe de wereld werkt, in plaats van hoe de wereld niet werkt’. We willen mensen aan het denken zetten over de wereld, zichzelf en hun gedrag.’ Ook over de grens zijn er mooie initiatieven, zoals de Reporters d’Espoirs (‘verslaggevers van de hoop’), die oplossingsgerichte – in plaats van probleemgerichte – communicatie centraal in hun ambitie hebben gesteld.

Een gevaar dat echter op de loer ligt, is dat deze positieve benadering kan neigen naar activisme, want waar ligt de scheidslijn tussen journalistiek en activisme? Dit is exact het argument van critici van de constructieve journalistiek. Als verslaggever moet je immers vooral de feiten weergeven en niet oplossingen aandragen, het debat sturen of oproepen tot actie. De lezer moet zelf de balans opmaken en conclusies trekken.

Bijdragen aan betere wereld

Op Facebook zien we ondertussen al een duidelijke voorkeur voor positieve berichten. Het is bij uitstek een podium voor leuke, humoristische en vooral luchtige berichten. Foto’s en video’s van katten en baby’s worden nu eenmaal veel vaker gedeeld en geliket dan afbeeldingen van zware en trieste onderwerpen. Mij grijpt dierenleed vaak aan. Daarom deel ik nogal eens oproepen om petities te tekenen die het brute doden van straathonden in Roemenië of het onverdoofd afbranden van biggenstaartjes een halt toe willen roepen. Op straffe van ontvrienden dringt mijn zus erop aan dat ik hier mee stop. Zij Facebookt immers ‘voor de lol en ontspanning’ en ze merkt terecht op dat je van dergelijke berichten niet erg vrolijk wordt. Maar het tekenen van zo’n petitie geeft mij juist het gevoel dat ik een piepklein beetje bij kan dragen aan een betere wereld.

'Constructieve journalistiek laat een completer plaatje zien'

En dat is precies het onderliggende doel van constructieve journalistiek. Lonneke van Genugten, hoofdredacteur OneWorld, vat het begrip als volgt treffend samen: ‘Constructieve journalistiek grijpt de lezer bij de strot, is positief, oplossingsgericht, laat een completer plaatje zien en laat de lezer achter met het gevoel dat het zo slecht nog niet gaat met de wereld. Bovendien krijgt hij of zij het idee dat je er zelf wat aan kunt doen.’

Bij EMMA richten we ons ook op wat wij zelf kunnen doen, bijvoorbeeld door het maatschappelijke debat op gang te brengen en op constructieve wijze te communiceren. If we change the story, we change the world. Dat zou mijn invulling zijn van constructieve journalistiek: als we het verhaal veranderen, veranderen we de wereld. 

Gemaakt door
Foto van Marianne Lourens. Marianne is een witte vrouw met halflang rood haar en blauwe ogen. Ze heeft blauwgrijze blouse aan en een zwarte colbert.

Marianne Lourens

gedreven (eind)redacteur - punctuele projectleider - mensgericht
Zorg en Sociaal domein